Truyện ngắn Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân không chỉ nổi bật bởi nội dung sâu sắc và nhân vật độc đáo, mà còn ghi dấu ấn bởi kết cấu nghệ thuật độc đáo, sáng tạo, góp phần làm nổi bật chủ đề, tư tưởng của tác phẩm. Kết cấu nghệ thuật truyện ngắn Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân mang dấu ấn nghệ thuật đặc sắc, sáng tạo và giàu tính biểu tượng. Cách sắp xếp tình tiết giàu kịch tính và ý nghĩa thẩm mỹ đã góp phần khắc họa sâu sắc chủ đề, tư tưởng của tác phẩm, làm nổi bật vẻ đẹp nhân cách và tài hoa của người nghệ sĩ trong hoàn cảnh éo le.
1. Kết cấu tuyến tính truyền thống nhưng giàu kịch tính
– Toàn bộ truyện được xây dựng theo trình tự thời gian tự nhiên: từ khi Huấn Cao bị áp giải về trại giam, đến những ngày ở trong ngục và kết thúc bằng cảnh ông cho chữ viên quản ngục trước khi ra pháp trường. Tuy là kết cấu tuyến tính truyền thống nhưng Nguyễn Tuân đã xử lý tình huống truyện theo cách đầy kịch tính, với những diễn biến bất ngờ và nghịch lý.
+ Mở đầu truyện: là cảnh thầy Huấn Cao – một người tù nổi tiếng tài hoa và khí phách – bị giải về trại giam tỉnh để chờ ngày xử tử. Không gian nhà lao hiện lên tối tăm, ẩm thấp, đầy rẫy sự chết chóc. Chính trong khung cảnh đó, nhân vật viên quản ngục và thầy thơ lại dần được giới thiệu với một ấn tượng đặc biệt về Huấn Cao: khâm phục tài viết chữ đẹp và lòng mến mộ nhân cách của ông.
+ Phát triển câu chuyện: là chuỗi sự kiện xoay quanh mối quan hệ giữa Huấn Cao và viên quản ngục. Ban đầu, Huấn Cao tỏ ra lạnh lùng, thậm chí có phần khinh bỉ. Nhưng sau khi hiểu được tấm lòng của viên quản ngục – một người yêu cái đẹp, sống trong hoàn cảnh tối tăm nhưng vẫn giữ được thiên lương – Huấn Cao thay đổi thái độ. Ông cảm kích và quyết định cho chữ người quản ngục trước khi ra pháp trường.
+ Cao trào và kết thúc truyện: là cảnh cho chữ – một cảnh tượng đầy tính chất nghịch lý và biểu tượng. Trong nhà tù tối tăm, dơ bẩn – nơi thường gắn với tội ác và bạo lực – lại diễn ra một hành động giàu tính nghệ thuật và nhân văn: một tử tù đang ban phát cái đẹp, người thi hành pháp luật lại khúm núm trước cái đẹp đó. Đây là đỉnh cao của truyện, thể hiện rõ nhất quan niệm thẩm mỹ của Nguyễn Tuân: cái đẹp có thể chiến thắng hoàn cảnh, vượt lên trên ranh giới của sự sống – cái chết, thiện – ác.
– Kết cấu nghệ thuật truyện ngắn Chữ người tử tù vừa đơn giản mà lại sâu sắc. Trình tự thời gian rõ ràng, mạch lạc không chỉ giúp người đọc dễ theo dõi diễn biến câu chuyện mà còn làm nổi bật sự chuyển biến tâm lý của các nhân vật, đặc biệt là viên quản ngục và Huấn Cao. Đồng thời, kết cấu ấy cũng phục vụ cho việc thể hiện tư tưởng chủ đề của tác phẩm: tôn vinh cái đẹp, đề cao khí phách và thiên lương con người trong hoàn cảnh trớ trêu, khắc nghiệt nhất.
– Kết cấu này tạo ra một chuỗi xung đột đối lập nghệ thuật giữa cái thiện và cái ác, cái đẹp và sự tăm tối, từ đó nâng cao chất triết lý và giá trị nhân văn của tác phẩm.
2. Kết cấu theo kiểu “một tình huống – một hành động – một kết thúc”
– Nguyễn Tuân đã lựa chọn một kiểu kết cấu gọn, chặt chẽ, tập trung toàn bộ truyện vào một tình huống duy nhất: việc viên quản ngục muốn xin chữ Huấn Cao. Mọi sự kiện, nhân vật, đối thoại đều xoay quanh tình huống này, khiến cho truyện có một kết cấu gần như hình học, đơn tuyến nhưng giàu chiều sâu nội tâm.
– Chính nhờ sự tập trung ấy mà đoạn kết – cảnh cho chữ – trở thành điểm nhấn nghệ thuật đỉnh cao, mang lại ấn tượng sâu sắc, giúp chuyển tải tư tưởng tác phẩm một cách sâu lắng và giàu tính biểu tượng.
3. Kết cấu đối lập – tương phản đầy dụng ý
– Một đặc sắc nổi bật trong kết cấu nghệ thuật truyện ngắn Chữ người tử tù là thủ pháp tương phản được sử dụng triệt để:
- Tương phản giữa ánh sáng – bóng tối (ánh sáng của tấm lòng, thiên lương trong không gian ngục tù tăm tối).
- Tương phản giữa cái đẹp – cái xấu, cao thượng – tầm thường, người thi hành pháp luật – người tử tù.
- Tương phản giữa cái chết gần kề – sự sống của cái đẹp nghệ thuật vĩnh hằng.
– Những cặp đối lập này không chỉ làm nổi bật tính cách nhân vật mà còn gợi nên những tầng nghĩa sâu xa về triết lý sống, về sức mạnh của nghệ thuật và cái đẹp.
4. Cảnh cho chữ – một kết cấu “lật ngược” giàu tính biểu tượng
– Nếu toàn bộ truyện được xây dựng như một màn kịch, thì cảnh cho chữ chính là hồi cuối đầy chất điện ảnh và biểu tượng, “lật ngược” mọi trật tự thông thường của xã hội:
- Người cầm quyền trở thành kẻ thụ hưởng, người bị giam giữ lại là người “ban phát” ánh sáng và vẻ đẹp.
- Không gian u tối nhà tù trở thành nơi sinh thành của cái đẹp.
– Đây là một kết cấu mở mang tính nhân văn sâu sắc: cái đẹp và cái thiện có thể nảy sinh, toả sáng ở cả nơi tưởng chừng như đen tối nhất. Cảnh cho chữ trở thành một biểu tượng nghệ thuật bất hủ, kết tinh tư tưởng và phong cách của Nguyễn Tuân.
* Tóm lại: Kết cấu nghệ thuật truyện ngắn Chữ người tử tù là sự kết hợp hài hoà giữa truyền thống và sáng tạo. Với kết cấu tuyến tính mà vẫn kịch tính, đối lập mà vẫn giàu chất thơ, Nguyễn Tuân đã thể hiện tài năng bậc thầy trong việc tổ chức cốt truyện, xây dựng tình huống, và tạo nên những biểu tượng nghệ thuật sống mãi với thời gian. Kết cấu ấy không chỉ là khung sườn cho câu chuyện mà còn là chiếc cầu nối tư tưởng, thẩm mỹ và nhân sinh quan của nhà văn với người đọc.
* Tổng kết:
| Yếu tố | Đặc điểm nổi bật |
|---|---|
| Kiểu kết cấu | Theo thời gian tuyến tính, kết hợp tính kịch và chất hiện đại trong xử lý tình huống |
| Mở đầu | Giới thiệu không gian nhà ngục, gây ấn tượng và tạo không khí trang trọng |
| Diễn biến | Mạch lạc, kịch tính, có điểm nút và cao trào sâu sắc |
| Kết thúc | Cao trào trùng kết thúc, giàu biểu tượng và chất nhân văn |
| Tác dụng | Làm nổi bật vẻ đẹp của con người, tư tưởng nhân đạo và lý tưởng thẩm mỹ cao cả |
Bài văn tham khảo:
Kết cấu nghệ thuật đặc sắc của truyện ngắn “Chữ người tử tù” – vẻ đẹp tỏa sáng từ hình thức đến nội dung
Nguyễn Tuân – cây bút tài hoa của nền văn học Việt Nam hiện đại – luôn được biết đến với phong cách nghệ thuật độc đáo, uyên bác và giàu tính thẩm mỹ. Trong kho tàng tác phẩm của ông, truyện ngắn Chữ người tử tù (trích từ tập Vang bóng một thời) được xem là đỉnh cao của nghệ thuật viết truyện ngắn, không chỉ bởi chiều sâu nội dung, hệ thống nhân vật độc đáo, mà còn bởi kết cấu nghệ thuật đặc sắc, giàu giá trị biểu tượng. Cách Nguyễn Tuân tổ chức, sắp xếp các tình tiết, xây dựng không gian, thời gian và sự vận động của mạch truyện đã tạo nên một chỉnh thể nghệ thuật hài hòa, góp phần làm nổi bật chủ đề tư tưởng sâu sắc mà ông muốn truyền tải: sự tôn vinh cái đẹp, cái thiện và nhân cách con người, dù ở trong bất kỳ hoàn cảnh nào.
Kết cấu truyện ngắn là cách nhà văn tổ chức các sự kiện, chi tiết, tình huống để thể hiện nội dung và tư tưởng chủ đề của tác phẩm. Một kết cấu thành công không chỉ đảm bảo tính logic và hấp dẫn về hình thức mà còn phải có khả năng dẫn dắt người đọc đi sâu vào thế giới nghệ thuật riêng của tác phẩm. Đối với Nguyễn Tuân – người luôn đề cao cái đẹp, cái tài hoa và sự độc đáo – thì kết cấu truyện cũng mang dấu ấn thẩm mỹ rõ nét. Ông thường tạo dựng một thế giới nhân vật và tình huống vừa chân thực, vừa mang màu sắc lãng mạn, giàu tính biểu tượng. Chữ người tử tù là minh chứng tiêu biểu cho phong cách đó.
Truyện Chữ người tử tù được xây dựng theo lối kết cấu tuyến tính, trình bày các sự kiện theo trình tự thời gian từ đầu đến cuối. Câu chuyện mở đầu bằng việc Huấn Cao – một tử tù nổi tiếng, được áp giải về trại giam tỉnh lị chờ ngày hành quyết. Tại đây, ông gặp viên quản ngục và thầy thơ lại – những người có thái độ khác thường với tử tù. Qua một số tình tiết như lời trò chuyện giữa quản ngục và thơ lại, thái độ của Huấn Cao đối với ngục quan, việc nhận rượu thịt, đến cao trào là cảnh cho chữ trong nhà lao vào lúc nửa đêm, truyện kết lại bằng hình ảnh Huấn Cao để lại dòng chữ khuyên quản ngục nên thay chốn ở để giữ thiên lương.
Cách tổ chức tuyến truyện này vừa đơn giản vừa hiệu quả. Nó không khiến người đọc bị rối loạn về mạch diễn biến, đồng thời giúp bộc lộ quá trình thay đổi nội tâm nhân vật: từ nghi ngờ, e ngại đến sự đồng cảm, trân trọng giữa hai con người ở hai chiến tuyến. Trình tự thời gian rõ ràng góp phần làm nổi bật chủ đề: vẻ đẹp tâm hồn, tài hoa, nhân cách cao cả của con người vẫn luôn có khả năng tỏa sáng dù bị trói buộc bởi hoàn cảnh ngục tù, đau thương.
Truyện được chia thành ba phần với kết cấu chặt chẽ và hợp lý:
- Phần mở đầu: Giới thiệu tình huống truyện – Huấn Cao bị giải đến trại giam tỉnh lị, nơi viên quản ngục và thơ lại đang làm việc. Ngay từ phần này, Nguyễn Tuân đã khéo léo gieo vào lòng người đọc một sự tò mò: Vì sao một viên quản ngục lại có thái độ đặc biệt với một tử tù? Vì sao ông ta lại sợ Huấn Cao biết được lòng mình?
- Phần phát triển: Khắc họa rõ nét tính cách các nhân vật qua những hành động, lời nói, đặc biệt là sự thay đổi trong mối quan hệ giữa Huấn Cao và quản ngục. Khi Huấn Cao hiểu được tấm lòng thực sự của viên quản ngục, ông đã phá bỏ sự lạnh lùng, khinh bạc ban đầu để thể hiện sự cảm kích, đồng cảm.
- Phần cao trào và kết thúc: Cảnh cho chữ – đỉnh điểm nghệ thuật và tư tưởng của tác phẩm. Đây là điểm hội tụ tất cả vẻ đẹp thẩm mỹ và giá trị nhân văn sâu sắc. Cảnh tượng trái khoáy “một người tù cổ đeo gông, chân vướng xiềng, đang dậm tô nét chữ vuông tươi tắn” giữa một không gian “ẩm ướt, tối tăm, mùi ẩm mốc, phân gián” – là một nghịch cảnh nhưng lại khẳng định sức mạnh của cái đẹp, ánh sáng và nhân cách.
Nghệ thuật xây dựng tình huống truyện độc đáo. Tình huống truyện là điểm then chốt tạo nên sức hấp dẫn của một truyện ngắn. Ở Chữ người tử tù, tình huống truyện được Nguyễn Tuân xây dựng hết sức độc đáo và giàu tính kịch: một viên quản ngục – đại diện cho bộ máy cai trị phong kiến – lại hết lòng kính trọng và mong được xin chữ từ một tử tù – kẻ thù của chế độ. Sự đối lập này tạo nên mâu thuẫn gay gắt nhưng đầy tính nhân văn, bởi nó dẫn tới sự chuyển hóa về mặt cảm xúc: từ định kiến xã hội sang sự đồng cảm giữa hai con người yêu cái đẹp, trân trọng tài hoa.
Tình huống truyện không chỉ gây kịch tính mà còn là chất xúc tác để thể hiện chủ đề tư tưởng: cái đẹp có khả năng vượt lên mọi ranh giới, mọi định kiến, để gắn kết con người bằng thiên lương và sự cao thượng.
Không chỉ đơn thuần là tuyến tính thời gian, kết cấu nghệ thuật truyện ngắn Chữ người tử tù còn mang giá trị biểu tượng sâu sắc. Cả tác phẩm là một bức tranh tương phản giữa bóng tối và ánh sáng, giữa cái thiện và cái ác, giữa cái đẹp và cái xấu. Nhà tù – nơi giam giữ tội phạm – lại trở thành nơi cái đẹp thăng hoa. Nhân vật Huấn Cao, dù trong hoàn cảnh bị cầm tù, vẫn giữ được phẩm giá, tài năng và nhân cách cao cả. Viên quản ngục, sống trong chốn ngục tù, nhưng vẫn khao khát cái đẹp, biết trân trọng thiên lương.
Đỉnh cao biểu tượng là cảnh cho chữ – cảnh tượng đầy chất điện ảnh và kịch tính, khép lại truyện bằng hình ảnh cái đẹp chiến thắng cái ác, ánh sáng xua tan bóng tối. Tình huống ấy không chỉ bất ngờ, mà còn thấm đẫm chất nhân văn.
Kết thúc mở, giàu giá trị tư tưởng. Tác phẩm kết thúc bằng hình ảnh Huấn Cao để lại lời khuyên với viên quản ngục – một kết thúc giàu sức gợi. Nó không đóng lại câu chuyện, mà mở ra những suy nghĩ sâu xa về cái đẹp, cái thiện, về nhân cách và sự lựa chọn con đường sống đúng đắn. Kết thúc ấy như một lời nhắn gửi: trong mọi hoàn cảnh, chỉ có cái đẹp và sự cao cả của tâm hồn mới là ánh sáng soi đường cho con người.
Kết cấu nghệ thuật truyện ngắn Chữ người tử tù vừa truyền thống lại vừa hiện đại, vừa chặt chẽ lại vừa uyển chuyển, vừa thực lại vừa mang tính biểu tượng cao. Nhờ đó, truyện đạt tới chiều sâu tư tưởng, thể hiện rõ nét quan niệm nghệ thuật và nhân sinh của Nguyễn Tuân:
- Tôn vinh cái đẹp và người tài: Huấn Cao là hiện thân của tài hoa, khí phách và nhân cách cao đẹp. Qua cách xây dựng kết cấu, Nguyễn Tuân đề cao vai trò của cái đẹp như một giá trị trường tồn, không bị vấy bẩn bởi hoàn cảnh.
- Khẳng định ánh sáng thiên lương: Viên quản ngục – dù sống trong bóng tối của chốn ngục tù – vẫn giữ được tấm lòng lương thiện và tình yêu cái đẹp. Nhân vật này là bằng chứng cho thấy cái thiện có thể tồn tại trong bất kỳ hoàn cảnh nào.
- Khơi dậy khát vọng sống cao đẹp: Cách tổ chức kết cấu góp phần làm nổi bật những lựa chọn nhân văn của nhân vật – sống để giữ gìn thiên lương, sống để hướng tới cái đẹp và chân – thiện – mỹ.
Kết cấu nghệ thuật trong truyện Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân là một trong những yếu tố làm nên thành công xuất sắc của truyện ngắn này. Với sự sắp xếp chặt chẽ, giàu tính biểu tượng, giàu chất kịch và chiều sâu triết lý, kết cấu ấy không chỉ dẫn dắt câu chuyện một cách hấp dẫn mà còn làm nổi bật vẻ đẹp tâm hồn và nhân cách con người. Qua đó, Nguyễn Tuân đã thể hiện một tư tưởng sâu sắc: trong bất kỳ hoàn cảnh nào, cái đẹp chân chính vẫn có thể vươn lên, chiếu sáng và cảm hóa nhân tâm. Tác phẩm vì thế không chỉ mang giá trị văn học nghệ thuật cao mà còn để lại những dư âm sâu lắng trong lòng người đọc về niềm tin vào cái đẹp, cái thiện và thiên lương của con người.
