I. Khái niệm nhân vật văn học
Nhân vật văn học là hình tượng con người được nhà văn xây dựng và tái hiện trong tác phẩm thông qua các phương tiện nghệ thuật đặc trưng của văn học như ngôn ngữ, hành động, lời thoại, miêu tả tâm lí, ngoại hình, hoàn cảnh sống…
Nhân vật văn học không đơn thuần là bản sao của con người ngoài đời thực, mà là kết quả của sự sáng tạo và hư cấu nghệ thuật. Dù có thể dựa trên nguyên mẫu thực tế, nhân vật văn học vẫn luôn mang dấu ấn tư tưởng, cảm xúc, góc nhìn cá nhân của nhà văn.
Trong một số tác phẩm không trực tiếp viết về con người mà tập trung vào con vật, đồ vật hay hiện tượng thiên nhiên (ví dụ: Dế Mèn phiêu lưu ký, Hoàng tử bé), người đọc vẫn có thể nhận ra bóng dáng con người và vấn đề nhân sinh được ẩn chứa qua lăng kính nghệ thuật. Điều này cho thấy: văn học lấy con người làm trung tâm và hướng đến con người – cả trong tư duy, cảm xúc và giá trị.
Tham khảo thêm nội dung ở bài viết: https://lophocnguvan.com/nhan-vat-van-hoc-la-gi/
II. Vai trò của nhân vật văn học
Nhân vật văn học giữ vai trò vô cùng quan trọng trong việc tổ chức nội dung và thể hiện tư tưởng của tác phẩm:
– Nhân vật là phương tiện khái quát số phận trong đời sống xã hội. Thúy Kiều (trong Truyện Kiều của Nguyễn Du) tiêu biểu cho số phận bi kịch của người phụ nữ tài sắc trong xã hội phong kiến. Hay Chí Phèo (Nam Cao) là biểu tượng của người nông dân bị tha hóa cả về nhân hình lẫn nhân tính do hoàn cảnh xã hội bóp méo.
– Thể hiện những kiểu tính cách đặc trưng của con người: Các nhân vật như Hoạn Thư (ghen tuông), Tào Tháo (đa nghi), Sở Khanh (lừa dối), hay Chí Phèo (phản kháng) đều là những hình mẫu điển hình cho một kiểu tính cách tiêu biểu trong xã hội.
– Là công cụ để nhà văn thể hiện quan niệm về con người và cuộc sống: Chẳng hạn, Nguyễn Tuân thường nhìn thấy chất nghệ sĩ ở bất cứ ai, từ ông lái đò đến Huấn Cao. Trong khi đó, Thạch Lam lại khám phá vẻ đẹp tâm hồn lặng lẽ, thanh cao trong những con người nhỏ bé, nghèo khổ như chị em Liên (Hai đứa trẻ) hay mẹ con nhà mẹ Lê.
III. Phân loại nhân vật văn học
1. Phân loại theo vai trò trong cốt truyện
– Nhân vật chính: Là nhân vật giữ vai trò trung tâm trong mạch phát triển của cốt truyện, thường gắn với các sự kiện chính và mang trọng trách thể hiện tư tưởng, chủ đề của tác phẩm. Ví dụ: Thúy Kiều, Chí Phèo, Kim Trọng, Từ Hải…
– Nhân vật trung tâm: Là nhân vật quan trọng nhất trong số các nhân vật chính. Nhân vật này thường có mặt xuyên suốt từ đầu đến cuối tác phẩm và gắn liền chặt chẽ với chủ đề tư tưởng của toàn bộ tác phẩm. Ví dụ: Trong Truyện Kiều, có nhiều nhân vật chính nhưng Thúy Kiều là nhân vật trung tâm, vì mọi biến cố xoay quanh số phận và hành trình sống của nàng.
– Nhân vật phụ: Là nhân vật đóng vai trò hỗ trợ cho tuyến truyện, thường chỉ xuất hiện ở một vài đoạn nhất định nhưng vẫn có thể mang ý nghĩa sâu sắc trong việc thể hiện tư tưởng tác phẩm. Ví dụ: Mã Giám Sinh, Hoạn Thư, Thị Nở, Lão Hạc…
2. Phân loại theo lập trường tư tưởng và quan niệm đạo đức
– Nhân vật chính diện: Là những nhân vật được nhà văn xây dựng để ca ngợi, ủng hộ, mang phẩm chất tích cực, phù hợp với hệ giá trị đạo đức, lập trường tư tưởng của tác phẩm. Ví dụ: Người chiến sĩ cách mạng, người mẹ Việt Nam anh hùng, cô gái thanh niên xung phong…
– Nhân vật phản diện: Là những nhân vật đại diện cho cái xấu, cái ác, những mặt tiêu cực trong xã hội. Thường là đối trọng của nhân vật chính diện để làm nổi bật sự đối lập về tư tưởng, hành động, mục tiêu sống. Ví dụ: Bá Kiến, Mã Giám Sinh, Sở Khanh…
* Lưu ý: Việc đánh giá nhân vật là chính diện hay phản diện phụ thuộc vào lập trường tư tưởng và bối cảnh lịch sử. Một nhân vật có thể được xem là tích cực trong một thời kỳ nhưng lại bị phê phán ở thời kỳ khác, tùy theo quan điểm đạo đức và tư tưởng xã hội lúc bấy giờ.
III. Tổng kết
– Nhân vật văn học là một yếu tố nền tảng trong mọi tác phẩm nghệ thuật ngôn từ. Qua hình tượng nhân vật, nhà văn không chỉ tái hiện cuộc sống mà còn gửi gắm tư tưởng, thông điệp nhân sinh và thái độ đối với thế giới. Việc phân tích nhân vật là một chìa khóa quan trọng giúp người đọc khám phá chiều sâu tư tưởng và nghệ thuật của tác phẩm văn học.
