Truyện ngắn hiện đại
– Khái niệm: Truyện ngắn hiện đại là tác phẩm tự sự có dung lượng ngắn, tập trung phản ánh một lát cắt của đời sống, một sự kiện hoặc một khía cạnh trong tính cách, số phận nhân vật.
– Đặc điểm nhận biết thể loại truyện ngắn hiện đại:
- Nội dung, chủ đề: Thường khai thác đời sống gần gũi, quen thuộc (số phận con người lao động, chiến tranh – hòa bình, tình cảm gia đình, tình yêu, tình bạn…) Đề cao tính hiện thực và nhân đạo.
- Dung lượng ngắn gọn: tập trung vào một sự việc, một lát cắt nhỏ của đời sống.
- Nhân vật ít, số phận điển hình: được khắc họa qua hành động, lời nói, đặc biệt là tâm lí.
- Tình huống truyện độc đáo: thường xoay quanh một bước ngoặt hay khoảnh khắc đặc biệt.
- Chủ đề – tư tưởng rõ nét: phản ánh hiện thực, gửi gắm suy nghĩ nhân sinh, tinh thần nhân đạo
- Kết cấu: Kết cấu chặt chẽ, cô đọng, không dàn trải, tập trung vào một tình huống hoặc lát cắt nhỏ của đời sống.
- Giọng điệu: đa dạng, linh hoạt, hiện đại.
Truyện truyền kỳ
– Khái niệm: Tác phẩm văn xuôi tự sự trung đại, thường kể về những hiện tượng, nhân vật kì lạ, huyền bí, có yếu tố hoang đường.
– Đặc điểm nhận biết thể loại truyện truyền kỳ:
- Cốt truyện: thường kể những sự việc kì lạ, huyền bí, có yếu tố hoang đường, thần kì.
- Nhân vật: vừa có người thật (vua, quan, dân thường…) vừa có yếu tố siêu nhiên (thần, ma, hồn, tiên…).
- Không gian – thời gian: mang màu sắc huyền ảo, nhiều sự kiện xảy ra vượt ngoài đời thường.
- Nội dung – ý nghĩa: phản ánh hiện thực xã hội, bày tỏ khát vọng công lí, ước mơ, triết lí nhân sinh.
- Hình thức: thường viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm trong văn học trung đại.
Ví dụ: Chuyện người con gái Nam Xương (Nguyễn Dữ).
Truyện trinh thám
– Khái niệm: Truyện trinh thám là loại tác phẩm truyện viết về quá trình điều tra vụ án, thường có những sự việc bí ẩn, bất ngờ. Quá trình phá án của người điều tra dựa trên yếu tố quan trọng là sự suy luận lô-gíc. Vụ án thường được làm sáng tỏ ở phần kết thúc truyện.
– Đặc điểm nhận biết thể loại truyện trinh thám:
- Cốt truyện: xoay quanh một vụ án bí ẩn, hành vi tội phạm hoặc sự mất tích cần được làm sáng tỏ.
- Nhân vật chính: thường là thám tử, cảnh sát, luật sư, hoặc người có khả năng suy luận logic.
- Tình tiết: đầy kịch tính, gay cấn, nhiều manh mối, thủ pháp đánh lạc hướng; kết thúc thường bất ngờ.
- Mục đích: làm nổi bật quá trình điều tra, suy luận, phá án hơn là bản thân vụ án.
- Giọng điệu – ngôn ngữ: hấp dẫn, logic, tạo cảm giác hồi hộp, tò mò cho người đọc.
Ví dụ: Truyện Sherlock Holmes (Arthur Conan Doyle)
Truyện lịch sử
– Khái niệm: Truyện lịch sử là loại truyện lấy đề tài lịch sử (lịch sử quốc gia, dân tộc, dòng họ, danh nhân …) làm nội dung chính. Trong khi kể lại các sự kiện, nhân vật, truyện lịch sử thường làm sống dậy bức tranh rộng lớn, sinh động về một thời đã qua và mang lại cho người đọc những nhận thức mới mẻ hay bài học sâu sắc.
– Đặc điểm nhận biết thể loại truyện lịch sử:
- Bối cảnh (thời gian – không gian): Truyện lịch sử tái hiện sự kiện, nhân vật lịch sử gắn với một khoảng thời gian năm tháng, niên đại, thời đại cụ thể trong quá khứ.
- Cốt truyện: thường là cốt truyện đa tuyến.
- Nhân vật: thường là nhân vật lịch sử.
- Ngôn ngữ: mang đậm sắc thái lịch sử.
Truyện khoa học viễn tưởng
– Khái niệm: Truyện khoa học viễn tưởng là loại truyện hư cấu về những điều diễn ra trong một thế giới giả định, dựa trên tri thức khoa học và trí tương tượng của tác giả.
– Đặc điểm nhận biết thể loại truyện khoa học viễn tưởng:
- Đề tài: thường gắn với các phát minh khoa học, công nghệ như: chế tạo dược liệu, khám phá đáy đại dương, du hành vũ trụ, gặp người ngoài hành tinh, …
- Cốt truyện: thường được xây dựng dựa trên các sự việc giả tưởng liên quan đến các thành tựu khoa học.
- Tình huống truyện: tác giả thường đặt tên nhân vật vào những hoàn cảnh đặc biệt, những khó khăn hay mâu thuẫn cần phải giải quyết trong thế giới giả tưởng.
- Sự kiện: thường trộn lẫn những sự kiện của thế giới thực tại với những sự kiện xảy ra trong thế giới giả định (quá khứ, tương lai, ngoài vũ trụ,… )
- Nhân vật: trong truyện thường xuất hiện các nhân vật như người ngoài hành tinh, quái vật, người có năng lực phi thương, những nhà khoa học, nhà phát minh có khả năng sáng tạo kì lạ.
- Không gian, thời gian: mang tính giả định, chẳng hạn thời gian lẫn lộn từ quá khứ, hiện tại và tương lai, không gian vũ trụ, lòng đất, đáy biển, …
Ví dụ:
- Hai vạn dặm dưới biển (Giuyn Vec-nơ).
- Thiên Mã (Hà Thuỷ Nguyên)
- Sác-li và nhà máy sô-cô-la (Rô-a Đan)
- Trái tim Đan-kô (Mac-xim Go-rơ-ki)
Truyện phiêu lưu
– Khái niệm: Truyện phiêu lưu là thể loại văn xuôi tự sự kể về những chuyến đi, hành trình mạo hiểm của nhân vật, gắn với nhiều biến cố bất ngờ, thử thách nguy hiểm. Nhân vật thường phải đối mặt với hiểm nguy và vượt qua bằng lòng dũng cảm, trí tuệ, sức mạnh. Tác phẩm thể hiện tinh thần khám phá, chinh phục, khát vọng tự do và thường mang tính giáo dục ý chí, nghị lực.
– Đặc điểm nhận biết thể loại truyện phiêu lưu:
- Nội dung xoay quanh chuyến đi, cuộc hành trình mạo hiểm.
- Nhân vật thường là người dũng cảm, thông minh, có ý chí kiên cường.
- Cốt truyện thường diễn biến nhanh, hấp dẫn, nhiều chi tiết bất ngờ.
- Có ý nghĩa giáo dục tinh thần dũng cảm, nghị lực vượt khó.
- Khơi gợi khát vọng khám phá, phiêu lưu của tuổi trẻ.
Ví dụ:
- Không gia đình (Hector Malot)
- Robinson Crusoe (Daniel Defoe).
Truyện kí
– Khái niệm: Truyện kí là thể loại văn xuôi tự sự ghi chép về người thật, việc thật, phản ánh hiện thực đời sống thông qua cảm xúc, suy nghĩ và cách nhìn chủ quan của tác giả.
– Đặc điểm nhận biết thể loại truyện kí:
- Người thật – việc thật: nhân vật, sự kiện có thật trong đời sống.
- Tính xác thực: ghi chép trung thực, khách quan, giàu thông tin thực tế.
- Cái tôi tác giả: thể hiện rõ cảm xúc, thái độ, suy nghĩ của người viết.
- Kết hợp nhiều phương thức: tự sự, miêu tả, biểu cảm, nghị luận.
- Ngôn ngữ: giản dị, giàu cảm xúc, dễ gợi hình dung.
– Phân loại:
- Hồi kí: ghi lại những kỉ niệm, trải nghiệm của tác giả.
- Bút kí: ghi chép nhanh về sự kiện, con người trong thực tế.
- Tuỳ bút: tự do, giàu cảm xúc, chất trữ tình đậm nét.
- Nhật kí: ghi lại sự việc, cảm xúc theo dòng thời gian hàng ngày.
