Đi và dừng – những bước chân rong chơi của Bùi Giáng

Có một ngày nào đó, trong cơn rong ruổi bất tận, Bùi Giáng nghiêng đầu viết mấy câu thơ như lời thì thầm của một kẻ lữ hành nói với chính mình:

Em sẽ khóc khi nhìn trong khóe mắt
Thấy một mình, người đi lại lang thang
Ghì giữ mãi ân tình trong cỏ nhặt
Múa vi vu vì thẹn với truông ngàn.

Bùi Giáng, thi sĩ của những cuộc rong ruổi vô định, dường như cả đời chỉ làm hai việc: đi và dừng. Nhưng cái “đi” của Bùi Giáng không phải nhấc chân từ phố này sang phố khác, mà là một kiểu bay là là giữa hai bờ hư thực. Ông đi như gió lọt qua kẽ lá, như mây thả dáng xuống dòng sông, như cánh diều đứt dây vừa tiếc nuối vừa tự do. Ông “dừng” như nắng giữa thảo nguyên, như trăng trên đỉnh núi, như nốt nhạc bỗng dịu vợi thanh âm. Ông dùng để nghe tiếng thời gian rơi vỡ trong một giọt mưa, để nhìn nắng nằm ngoan trên vai người thiếu nữ, để thấy đời chợt bé bằng một quán nước bên đường. Cả hai là nhịp thở của một tâm hồn vừa ngông cuồng vừa hiền minh, vừa như trẻ thơ vừa như kẻ từng trải ngàn năm.

Ngày ấy, Bùi Giáng đã đi qua gần như mọi nẻo đường Sài Gòn. Không ai biết ông đi để làm gì. Dù nắng chang chang hay mưa tầm tã, vẫn thấy một dáng người gầy guộc, đầu đội chiếc nón rách, tay kẹp một vật gì đó lạ lẫm, bước chân lững thững trên phố, chẳng màng đích đến.

Ông đi – như mây đi, như gió đi. Không bản đồ, không định hướng, không cần biết phía trước là gì. Con đường của ông không đo bằng kilômét mà đo bằng những khoảnh khắc gặp gỡ: một nụ cười thoáng qua của thiếu nữ, một mái nhà ngói rêu, một buổi chiều mưa rơi trên phố. Đi, để hòa vào thế giới, để xóa ranh giới giữa mình và vạn vật. Với Bùi Giáng, mỗi bước chân là một câu hỏi và cũng là một câu trả lời – dẫu câu trả lời ấy thường được nói bằng nụ cười mơ hồ hơn là lời giải minh bạch.

Có lúc ông dừng. Dừng bên một quán nhỏ nơi góc chợ, chỉ để nhìn một gánh hàng rong. Dừng giữa lưng chừng con dốc, lắng nghe tiếng ve rụng xuống vai. Dừng giữa ngã tư phố thị, miệng huýt còi, tay phất phất điều khiển dòng xe như một cảnh sát bất đắc dĩ. Dừng không phải để nghỉ, mà để kịp nhận ra: trong dòng chảy vô tận, có những khoảnh khắc cần được giữ nguyên, không trôi đi. Với ông, “dừng” chính là nghệ thuật giữ lấy cái đẹp trước khi nó biến mất, là một cách cúi đầu chào mùa thu trước khi mùa thu sang đông.

Có lẽ, triết lý của ông giản dị đến bất ngờ: đời là một cuộc rong chơi, mà trong đó, ta phải học cách bước đi như đang mơ, và dừng lại như đang tỉnh. Khi biết “đi” mà không vội, “dừng” mà không tiếc, con người mới thật sự sống trọn từng khoảnh khắc mong manh mà trường cửu của đời mình.

Bùi Giáng đã đi – và rồi dừng – trên con đường riêng ông vẽ ra. Và có lẽ, ở một góc nào đó của cõi vô cùng, ông vẫn đang mỉm cười, vừa cất bước, vừa thong thả đứng lại, giữa mênh mang gió thu. Người đời bảo ông điên. Nhưng thật ra, ông đâu có điên. Ông chỉ đang “hí” với đời, như một đứa trẻ trêu chọc cơn nghiêm nghị của thế gian.

Tôi từng thử một lần bước theo dấu chân ông – tìm lại bóng hình xưa nơi “chốn địa đàng” đã mất. Tôi lang thang qua mấy dặm Sài Gòn, ngược dốc mà hứng buổi chiều rơi trên cổ tháp. Nhưng chẳng thấy vui, chỉ thấy nỗi buồn ập xuống, nặng như sương đêm. Và tôi tự hỏi: ngày xưa, Bùi Giáng có buồn không? Người ta chỉ kể rằng gặp ai ông cũng cười, gặp bạn bè thì chuyện trò rôm rả, ít khi than thở điều chi. Thỉnh thoảng ông có chửi – chửi kẻ “không biết văn chương” mà dám luận thơ, chửi người “bập bẹ tiếng Việt” mà bày đặt bình triết Tây. Nhưng có lẽ, nỗi buồn của ông đã được giấu ở một nơi nào đó, lâu đến mức chính ông cũng quên mất. Và biết đâu, mỗi ngày ông đi chính là để tìm lại nỗi buồn ấy?

Tôi vẫn hình dung, có những khi ông rẽ vào một con hẻm cụt – mà ở Sài Gòn thì hẻm cụt nhiều vô kể – nhưng chẳng bao giờ thấy ông kể lại điều gì. Bởi cuộc đời cũng giống như một con đường: cứ đi, cứ đi, đến khi hết đường thì dừng. Có người dừng mãi mãi, có người lại tìm cách vòng qua lối khác. Còn Bùi Giáng, dường như ông chưa từng dừng lại. Ông cứ đi mãi, đi từ ngày sang đêm, từ phố thị đến mộng tưởng. Đi trên cõi tục ông không chịu, ông chỉ muốn đi trên cõi tiên – một mình một cõi. Và rồi, một ngày, ông đi mất.

Ông để lại cho đời hàng ngàn bài thơ như những đốm lửa không bao giờ tắt, cùng vô số tập phê bình, dịch thuật kết tinh tinh túy của một đời suy tư và sáng tạo. Ông đi để sống, đi để viết; vừa đi vừa viết, vừa viết vừa như mộng du giữa cõi đời và cõi mộng. Bước chân ông ung dung, ngạo nghễ lướt qua mọi dặm dài nhân thế, cho đến một ngày bất chợt dừng lại trước một con hẻm cụt. Ông lặng đứng thật lâu, ánh mắt đăm đắm vào bức tường trước mặt – như thể đang lắng nghe tiếng vọng từ một thế giới khác, chỉ cách mình một khoảng mong manh mà không thể bước qua.

Có lẽ, đó là lúc ông nhận ra: “đi” hay “dừng” cũng chỉ là hai nhịp của một hành trình. Khi ta thật sự biết sống, thì mỗi bước đi đều mở ra một cõi mới, và mỗi lần dừng lại cũng có thể là cánh cửa dẫn sang một thế giới khác.