Phân tích bài thơ NHÀ EM Ở LƯNG ĐỐI của Lê Tự Minh | Thơ 5 chữ

Dàn bài chi tiết:

I. Mở bài:

– Giới thiệu ngắn gọn về bài thơ và tác giả (khẳng định tác phẩm là tiếng nói trìu mến về quê hương, bản làng).

– Nêu vấn đề cần phân tích: bài thơ biểu hiện tình yêu quê hương, ký ức tuổi thơ và nỗi nhớ da diết bằng ngôn ngữ giàu hình ảnh, nhịp điệu và các biện pháp tu từ.

II. Thân bài:

Luận điểm 1: Hình ảnh thiên nhiên và không gian làng quê mang đậm chất thi vị

– Bài thơ mở bằng những hình ảnh thiên nhiên giản dị mà gợi cảm (chim rừng, bầu trời xanh, gió, nắng vàng, con suối, hương rừng, đường quanh co):

“Nhà em ở lưng đồi
Nơi chim rừng thánh thót
Bầu trời xanh dịu ngọt
Gió tràn về mênh mang .

Nhà em giữa nắng vàng
Con suối tràn bờ đá
Hương rừng thơm mùa hạ
Đường chiều về quanh co”

– Cách kết hợp cảm giác thị giác, thính giác, khứu giác; ngôn ngữ gợi hình, nhiều so sánh/nhân hóa; tính nhạc của câu thơ 5 chữ tạo âm điệu du dương

→ Xây dựng không gian quê hương vừa cụ thể vừa mơ mộng, dễ gợi nỗi nhớ.

Luận điểm 2: Hình ảnh sinh hoạt cộng đồng và tuổi thơ được khắc họa thân tình, ấm áp

– Thơ mô tả con người và đời sống làng (cha bẫy gà rừng, bạn tới trường, mẹ cười bên nương ngô, mừng vụ mùa theo tiếng khèn).

Nhà em ở nơi đó
Theo cha bẫy gà rừng
Cùng lũ bạn tới trường
Tuổi thơ xanh vời vợi .

Nhà em ở lưng đồi
Mẹ cười bên nương ngô
Mừng năm nay được mùa
Theo tiếng khèn xuống phố .

– Chi tiết đời thường làm hiện hữu tình cảm gia đình, cộng đồng; “tiếng khèn” gợi không khí lễ hội, bản sắc; động từ cụ thể (bẫy, tới, cười, xuống) khiến cảnh sống động.

→ Quê hương không chỉ là cảnh vật mà là mạch nguồn tình người và ký ức tuổi thơ.

Luận điểm 3: Vẻ đẹp thiên nhiên bình dị mà nên thơ và nỗi nhớ thương quê hương sâu lắng

– Hình ảnh “hình ảnh thiên nhiên tiếp tục hiện lên trong trẻo, tinh khôi, tràn đầy sức sống.

Nhà em ở nơi đó
Hoa nở trắng cánh rừng
Bầy ong theo mùi hương
Về bên kia khe núi …

– “Bầy ong theo mùi hương / Về bên kia khe núi” là nét chấm phá động, đưa cảnh vật trở nên sinh động, gợi sự gắn bó mật thiết giữa thiên nhiên và cuộc sống con người. Thiên nhiên như hòa quyện với nhịp thở tuổi thơ, làm đầy ký ức quê hương.

– Quê hương không chỉ hiện hữu trong cảnh sắc mà còn đi vào tiềm thức, thành một miền ký ức thiêng liêng.

Nhà của em nơi đó
Chập chờn những giấc mơ
Nơi dâng trào thương nhớ
Em về nơi lưng đồi …

– “Nơi dâng trào thương nhớ / Em về nơi lưng đồi …”: câu thơ kết thúc như một lời thổn thức, khẳng định tình yêu quê hương không chỉ là niềm vui tuổi thơ mà còn là nỗi nhớ thương day dứt, theo suốt hành trình đời người.

Luận điểm 4: Nghệ thuật và nhịp điệu góp phần làm nên chất thơ, nỗi nhớ

– Thể thơ 5 chữ, điệp ngữ, liệt kê, nhân hóa, nhịp câu ngắn – các yếu tố tạo âm điệu dân ca, khúc ru.

– Điệp ngữ “nhà em” xuất hiện nhiều lần, cấu trúc câu lặp lại; phép liệt kê các hình ảnh thiên nhiên / sinh hoạt; nhân hóa (“gió tràn về mênh mang”, “con suối tràn bờ đá”).

– Điệp khúc như một khúc ru, nhắc đi nhắc lại làm nổi bật nỗi nhớ; thể thơ 5 chữ giúp câu ngắn, dễ ngân; liệt kê tạo cảm giác trải nghiệm dày dặn, đầy đủ; nhân hóa làm cảnh vật có hơi thở, hòa cùng tâm trạng.

→ Nghệ thuật hòa quyện với nội dung để nâng trải nghiệm cảm xúc, làm cho nỗi nhớ trở nên vừa cá nhân vừa chung.

– Giọng thơ vừa dịu dàng, vừa thiết tha; kết hợp niềm vui giản dị với nỗi nhớ man mác. Các khổ cuối chuyển sang tâm trạng hoài niệm: “Chập chờn những giấc mơ / Nơi dâng trào thương nhớ / Em về nơi lưng đồi …” – khúc ca trở về, khẳng định giá trị tinh thần của quê hương.

→ Bài thơ khơi gợi lòng biết ơn, trân trọng nguồn cội, khích lệ sự quay về cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng.

III. Kết bài:

– Khái quát lại giá trị nội dung và nghệ thuật: bài thơ là bản tình ca giản dị nhưng sâu sắc về quê hương, tuổi thơ và nỗi nhớ.

– Liên hệ mở rộng: ý nghĩa của việc giữ gìn ký ức và tình yêu quê hương trong đời sống hiện đại.

– Kết luận: khẳng định vị trí nghệ thuật và cảm xúc của bài thơ trong kho tàng thơ trữ tình về làng quê.

Bài văn phân tích:

Bài văn 1:

• Mở bài:

Trong kho tàng những bài thơ trữ tình viết về quê hương, Nhà em ở lưng đồi của Lê Tự Minh là một trang thơ giản dị mà ấm áp, khắc họa một bức tranh bản làng mộc mạc, thân thương và lưu giữ trong lòng người đọc nỗi nhớ da diết về nguồn cội. Bài thơ không dựa vào những phát ngôn to tát hay hình tượng lớn lao mà chinh phục người đọc bằng những hình ảnh đời thường, âm điệu ru êm và cảm xúc chân thành. Phân tích bài thơ giúp ta thấy rõ cách tác giả biến những điều dung dị thành biểu tượng của tình yêu quê hương và ký ức tuổi thơ.

• Thân bài:

Mở đầu bài thơ là một chuỗi hình ảnh thiên nhiên giản dị nhưng giàu sức gợi: “Nhà em ở lưng đồi / Nơi chim rừng thánh thót / Bầu trời xanh dịu ngọt / Gió tràn về mênh mang”. Chỉ trong vài câu ngắn, tác giả đã khắc họa được không gian âm-vật rất cụ thể: tiếng chim nhỏ, bầu trời dịu, gió mênh mang — cả thị giác lẫn thính giác, khứu giác đều được gọi lên. Cách dùng từ giản dị nhưng giàu gợi hình (“thánh thót”, “dịu ngọt”, “mênh mang”) khiến cảnh vật không chỉ là phông nền mà trở thành nhân chứng cho đời sống con người.

Ở khổ hai, “Nhà em giữa nắng vàng / Con suối tràn bờ đá / Hương rừng thơm mùa hạ / Đường chiều về quanh co”, các hình ảnh tiếp tục được xếp liệt kê như những nét chấm phá: nắng, suối, hương rừng, con đường — tạo thành một bức tranh đầy màu sắc và mùi vị của mùa hạ. Nhờ cách kết hợp các giác quan, thiên nhiên trong thơ hiện lên vừa thực vừa mơ, vừa cụ thể vừa thi vị.

Bên cạnh cảnh vật, bài thơ chú ý đến những cử chỉ bình thường mà đầy nghĩa: “Theo cha bẫy gà rừng / Cùng lũ bạn tới trường” – hai câu thơ ngắn nhưng gợi ra hình ảnh tuổi thơ năng động, gắn bó với thiên nhiên và bạn bè. Hình ảnh mẹ hiện lên trong niềm vui của vụ mùa: “Mẹ cười bên nương ngô / Mừng năm nay được mùa / Theo tiếng khèn xuống phố”. Cụm “tiếng khèn” là một chi tiết rất đắt: nó không chỉ báo hiệu lễ hội mà còn là dấu ấn văn hóa, đem lại không khí cộng đồng, niềm vui chia sẻ. Những động từ cụ thể như “bẫy”, “tới”, “cười”, “xuống” khiến sinh hoạt làng lộ ra sức sống, không hề trừu tượng. Qua đó, tác giả khẳng định rằng quê hương không chỉ là phong cảnh mà là mạch nguồn tình cảm — gia đình, bạn bè, những sinh hoạt giản dị góp nên ký ức.

Bài thơ được xây dựng bằng những câu ngắn, gần như đều quanh 5 âm (thể thơ 5 chữ), kèm theo cách điệp lại cụm “nhà em…” ở nhiều khổ – tạo cảm giác như một khúc ru, vừa nhắc vừa níu. Điệp ngữ làm nổi bật không gian trung tâm của cảm xúc: “nhà” – điểm tựa của mọi kỷ niệm. Phép liệt kê đưa người đọc đi qua từng lát cắt của bản làng, khiến cảm nhận đầy đặn. Nhân hóa xuất hiện ở những chỗ như “gió tràn về mênh mang”, “con suối tràn bờ đá”, khiến hiện tượng thiên nhiên mang hơi thở đời sống, đồng cảm với con người. Tổng hòa các yếu tố ấy là một nhịp điệu vang lên vừa như câu hát dân gian, vừa như hồi ức thủ thỉ – làm cho nỗi nhớ được chuyển hóa thành âm thanh dịu dàng, dễ đi vào lòng người.

Ở khổ cuối, giọng thơ chuyển nhẹ sang hoài niệm: “Nhà của em nơi đó / Chập chờn những giấc mơ / Nơi dâng trào thương nhớ / Em về nơi lưng đồi …”. Cách dùng từ “chập chờn”, “dâng trào” cho thấy ký ức không ngừng trở về, miên man và mãnh liệt. Câu kết mở “Em về nơi lưng đồi …” như một lời hẹn, một khát vọng quay về, vừa là ước muốn cá nhân vừa là biểu tượng cho ý thức giữ gìn nguồn cội. Ý nghĩa nhân văn của bài thơ nằm ở chỗ nó thôi thúc ta trân trọng những giá trị giản đơn: gia đình, cộng đồng, thiên nhiên — những thứ nuôi dưỡng tâm hồn con người.

• Kết bài:

Nhà em ở lưng đồi không phải là một bản trường ca hoành tráng về quê hương, mà là một lời thì thầm, một khúc ru cho những ký ức giản dị. Bằng ngôn ngữ giản dị nhưng giàu hình ảnh, bằng nhịp điệu dân ca và những chi tiết đời thường, Lê Tự Minh đã khắc họa một quê hương cụ thể mà đầy tính tượng trưng – nơi chứa đựng tuổi thơ, tình thân và nỗi nhớ. Đọc bài thơ, ta nhận ra rằng chính từ những điều bình thường đó mới nảy sinh tình yêu bền vững với nguồn cội; và trong nhịp sống hiện đại, giữ gìn, trở về với những ký ức ấy vẫn luôn là nhu cầu giàu ý nghĩa đối với mỗi người.

Bài văn 2:

• Mở bài:

Trong nền thơ ca Việt Nam hiện đại, nhiều tác giả đã chọn quê hương làm nguồn cảm hứng bất tận để gieo vào câu chữ tình yêu, nỗi nhớ, niềm tự hào. Nhà thơ Lê Tự Minh là một cây bút như thế – ông thường viết về những điều bình dị mà thấm đẫm chất trữ tình, từ tuổi thơ, bản làng cho đến thiên nhiên quê nhà. Bài thơ Nhà em ở lưng đồi là một tác phẩm tiêu biểu, phác họa bức tranh tươi đẹp của miền núi với thiên nhiên trong trẻo, con người hồn hậu và nỗi nhớ da diết quê hương. Qua đó, tác giả thể hiện tình yêu tha thiết với bản làng, đồng thời gợi cho người đọc những xúc cảm gần gũi, trong sáng.

• Thân bài

Nhan đề “Nhà em ở lưng đồi” tưởng như đơn giản, nhưng lại chứa đựng nhiều ý nghĩa. Nó xác định không gian sống đặc trưng của miền núi, đồng thời khẳng định quê hương gắn bó sâu nặng với tác giả. Sự lặp lại của nhan đề ở nhiều khổ thơ tạo nên điệp khúc ngọt ngào, như tiếng gọi tha thiết vọng về quê hương.

Có thể thấy, mỗi khổ như một mảng màu nhỏ ghép lại thành bức tranh quê hương toàn vẹn. Mạch cảm xúc của bài thơ đi từ thiên nhiên → con người → tâm hồn → nỗi nhớ, tạo nên một dòng chảy liền mạch, tha thiết.

Trước hết, thiên nhiên hiện lên tươi đẹp, mênh mang. Ngay từ khổ mở đầu, tác giả đã cất lên những câu thơ đầy nhạc điệu:

“Nhà em ở lưng đồi
Nơi chim rừng thánh thót
Bầu trời xanh dịu ngọt
Gió tràn về mênh mang.”

Không gian sống gắn liền với tiếng chim rừng, với bầu trời xanh ngọt dịu, với những ngọn gió tự do. Khổ thứ hai tiếp tục mở rộng khung cảnh với “nắng vàng”, “con suối tràn bờ đá”, “hương rừng thơm mùa hạ”. Thiên nhiên miền núi qua ngòi bút Lê Tự Minh vừa gần gũi vừa giàu sức sống, làm nền cho bức tranh quê hương thêm lung linh.

Nếu thiên nhiên là phông nền, thì con người là linh hồn của bức tranh. Hai khổ tiếp theo chan chứa hơi thở đời thường:

“Theo cha bẫy gà rừng
Cùng lũ bạn tới trường
Tuổi thơ xanh vời vợi.”

Hình ảnh người cha gắn với lao động mưu sinh, người mẹ gắn với “nương ngô”, lũ bạn gắn với con đường đến trường – tất cả tạo nên một bản làng ấm áp, đậm tình người. Tiếng cười, tiếng khèn hội mùa làm không gian quê hương thêm rộn rã, tràn đầy niềm vui.

Đến hai khổ cuối, cảm xúc dâng lên thành nỗi nhớ thương khôn nguôi:

“Nhà của em nơi đó
Chập chờn những giấc mơ
Nơi dâng trào thương nhớ
Em về nơi lưng đồi …”

Quê hương không chỉ hiện hữu trong cảnh sắc và sinh hoạt, mà còn trở thành miền ký ức thiêng liêng, chập chờn trong giấc mơ, dâng trào trong nỗi nhớ. Qua đó, bài thơ khẳng định: quê hương là chốn bình yên, là nơi tuổi thơ gắn bó, là máu thịt trong ký ức, là điểm tựa tinh thần không thể phai mờ.

Sức hấp dẫn của Nhà em ở lưng đồi còn đến từ nghệ thuật biểu hiện đặc sắc. Thể thơ năm chữ: ngắn gọn, nhịp nhàng, dễ gieo nhạc điệu, phù hợp với cảm xúc trong trẻo về quê hương. Ngôn ngữ giản dị, trong sáng: dễ hiểu nhưng giàu sức gợi, khiến cảnh sắc và con người hiện lên rõ nét. Hình ảnh thơ sinh động: từ “chim rừng, bầu trời, con suối, hoa trắng, bầy ong” đến “cha, mẹ, bạn bè” – tất cả đều được khắc họa cụ thể, gần gũi.

Điệp ngữ “nhà em ở…” làm nổi bật chủ đề, nhấn mạnh tình yêu quê hương. Liệt kê tạo nên chuỗi hình ảnh phong phú, gợi bức tranh đa sắc. Một số hình ảnh nhân hóa, ẩn dụ khiến thiên nhiên như có linh hồn, hòa quyện cùng tình cảm con người. Giọng điệu ngọt ngào, tha thiết, lúc rộn ràng, lúc lắng đọng, khơi gợi sự đồng cảm nơi người đọc.

Trong thơ Việt Nam, quê hương luôn là nguồn cảm hứng lớn. Nếu Quê hương của Đỗ Trung Quân gợi nhớ tuổi thơ bằng những hình ảnh mộc mạc, nếu Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên gắn quê hương với khát vọng lớn lao, thì thơ Lê Tự Minh lại chọn điểm nhìn gần gũi, dung dị: một mái nhà lưng đồi, một nương ngô, một tiếng khèn hội mùa. Chính sự nhỏ bé, đời thường ấy làm nên nét riêng của tác giả, khẳng định quê hương không chỉ là nơi chốn địa lý, mà là cội nguồn yêu thương, là phần máu thịt trong tâm hồn.

• Kết bài:

Bằng bút pháp giản dị, giàu nhạc điệu và hình ảnh thơ trong sáng, bài thơ Nhà em ở lưng đồi đã tái hiện thành công bức tranh quê hương miền núi với thiên nhiên tươi đẹp, con người hồn hậu, nỗi nhớ da diết. Tác phẩm vừa có giá trị nội dung (khẳng định tình yêu quê hương, bản làng) vừa độc đáo về nghệ thuật (thể thơ năm chữ, điệp khúc ngọt ngào, hình ảnh giàu sức gợi). Đọc xong bài thơ, ta như được trở về tuổi thơ, trở về với những miền ký ức mộc mạc, từ đó thêm yêu quê hương, trân trọng những giá trị bình dị mà bền lâu của cuộc sống.

Bài làm 3:

Quê hương luôn là nguồn cảm hứng bất tận trong thơ ca Việt Nam. Mỗi nhà thơ, tùy theo cảm xúc và trải nghiệm, lại khắc họa quê hương bằng những gam màu riêng. Với Lê Tự Minh, quê hương hiện lên trong bài thơ “Nhà em ở lưng đồi” vừa dung dị, mộc mạc, vừa chan chứa tình yêu thương, nỗi nhớ nhung tha thiết.

Mở đầu bài thơ, tác giả đã dựng nên một bức tranh thiên nhiên miền núi thật trong trẻo:

“Nhà em ở lưng đồi
Nơi chim rừng thánh thót
Bầu trời xanh dịu ngọt
Gió tràn về mênh mang.”

Chỉ vài nét chấm phá, nhà thơ đã gợi ra một không gian quê hương vừa thanh bình vừa nên thơ. Tiếng chim rừng, bầu trời xanh, làn gió mênh mang… tất cả hòa quyện thành bản nhạc đồng quê dịu ngọt. Thiên nhiên trong thơ Lê Tự Minh không dữ dội mà hiền hòa, trong sáng, đem lại cho người đọc cảm giác bình yên, gần gũi.

Những khổ thơ tiếp theo mở rộng bức tranh quê hương với cả thiên nhiên và đời sống con người:

“Nhà em giữa nắng vàng
Con suối tràn bờ đá
Hương rừng thơm mùa hạ
Đường chiều về quanh co.”

“Theo cha bẫy gà rừng
Cùng lũ bạn tới trường
Tuổi thơ xanh vời vợi.”

Quê hương là nắng vàng trải khắp núi rừng, là dòng suối reo róc rách, là hương rừng nồng nàn. Quê hương cũng là tuổi thơ gắn bó với cha, với bạn bè, với con đường đến trường. Những kỉ niệm ấy giản dị nhưng in đậm trong tâm hồn người con miền núi, trở thành hành trang tinh thần suốt đời.

Đặc biệt, hình ảnh người mẹ hiện lên thật gần gũi, ấm áp:

“Nhà em ở lưng đồi
Mẹ cười bên nương ngô
Mừng năm nay được mùa
Theo tiếng khèn xuống phố.”

Nụ cười của mẹ gắn với nương ngô xanh tốt, gắn với niềm vui được mùa, gắn với hội hè tưng bừng tiếng khèn. Quê hương vì thế không chỉ có thiên nhiên đẹp đẽ mà còn có niềm vui lao động, có hạnh phúc bình dị của con người.

Khổ cuối cùng khép lại bài thơ bằng cảm xúc lắng đọng:

“Nhà của em nơi đó
Chập chờn những giấc mơ
Nơi dâng trào thương nhớ
Em về nơi lưng đồi.”

Sau tất cả những hình ảnh, âm thanh, kỉ niệm, quê hương trở thành miền thương nhớ, thành giấc mơ chập chờn theo suốt đời người. Cách kết cấu vòng tròn – mở đầu và kết thúc đều nhắc tới “lưng đồi” – tạo nên dư âm sâu lắng, nhấn mạnh tình yêu quê hương thiết tha.

Về nghệ thuật, bài thơ sử dụng thể thơ 5 chữ ngắn gọn, nhịp nhàng, dễ thuộc, dễ nhớ. Ngôn ngữ giản dị mà giàu sức gợi hình, gợi cảm. Điệp ngữ “Nhà em ở…” tạo nhạc điệu và nhấn mạnh tình yêu quê hương. Hình ảnh thơ chân thực, gắn bó mật thiết với đời sống, vừa có giá trị tả thực vừa giàu chất biểu tượng. Giọng thơ tha thiết, trong sáng, gợi nhớ những câu ca dao, đồng dao thân thuộc.

Đọc “Nhà em ở lưng đồi”, ta liên tưởng đến nhiều bài thơ khác viết về quê hương như “Quê hương” của Đỗ Trung Quân hay “Tiếng hát con tàu” của Chế Lan Viên. Nhưng nếu như những bài thơ kia khắc họa quê hương với tầm vóc lớn lao, rộng mở thì thơ Lê Tự Minh lại gắn bó với những điều nhỏ bé, gần gũi, gợi ra vẻ đẹp dung dị của bản làng miền núi.

Tóm lại, “Nhà em ở lưng đồi” là khúc ca ngọt ngào về quê hương. Bài thơ không chỉ giàu giá trị nội dung – thể hiện tình yêu sâu nặng với bản làng, tuổi thơ, gia đình – mà còn đặc sắc về nghệ thuật – thể thơ 5 chữ giàu nhạc điệu, ngôn ngữ giản dị, hình ảnh trong sáng. Với giọng thơ tha thiết, Lê Tự Minh đã để lại trong lòng người đọc dư âm ngọt ngào, khơi dậy tình yêu quê hương và sự trân trọng những giá trị bình dị của cuộc sống.