Hướng dẫn chi tiết:
I. Mở bài:
– Giới thiệu tác giả:
- Nguyễn Minh Châu: “người mở đường tinh anh và tài năng” của văn học Việt Nam thời kì đổi mới.
- Quan tâm đến những vấn đề nhân sinh, đạo đức, số phận con người sau chiến tranh.
– Giới thiệu tác phẩm:
- Chiếc thuyền ngoài xa (1983) – truyện ngắn tiêu biểu thời kì đổi mới.
- Kể về chuyến công tác của nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng, khám phá mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống.
– Dẫn đề – nêu vấn đề nghị luận: Tác phẩm gửi gắm nhiều triết lí sâu sắc về cuộc sống và con người: cái đẹp – sự thật, cách nhìn đa chiều, lòng trắc ẩn, ý nghĩa của nghệ thuật.
II. Thân bài:
1. Triết lí về cuộc sống đa chiều, không thể nhìn một phía
– Chi tiết minh họa:
- Bức ảnh “chiếc thuyền ngoài xa” đẹp như mơ → tưởng là hiện thực toàn bích.
- Ngay sau đó, Phùng chứng kiến cảnh bạo lực gia đình tàn nhẫn trên bãi cát.
– Phân tích:
- Vẻ đẹp bề ngoài chưa chắc phản ánh toàn bộ sự thật.
- Muốn hiểu cuộc đời, phải đi sâu, nhìn từ nhiều góc độ.
→ Ý nghĩa: Nhắc con người cẩn trọng với những kết luận vội vàng, khuyến khích tư duy đa chiều.
2. Triết lí về Cái đẹp không thể tách rời sự thật và nỗi đau con người
– Chi tiết minh họa:
- Bức ảnh của Phùng đoạt giải, nhưng anh day dứt vì phía sau nó là nỗi khổ của người đàn bà.
– Phân tích:
- Nghệ thuật chân chính phải song hành cùng trách nhiệm xã hội.
- Cái đẹp chỉ thực sự trọn vẹn khi hướng con người đến cái thiện, giúp cải thiện cuộc sống.
→ Ý nghĩa: Phê phán quan niệm thưởng thức cái đẹp thuần túy, thoát ly đời sống.
3. Triết lí: Mỗi số phận đều có lý lẽ riêng
– Chi tiết minh họa:
- Người đàn bà từ chối ly hôn dù bị đánh → vì cần người đàn ông chèo chống, lo toan mưu sinh trên biển và nuôi đàn con.
– Phân tích:
- Không thể áp đặt cách giải quyết theo ý mình nếu không hiểu hoàn cảnh người khác.
- Có những lựa chọn trái với chuẩn mực đạo đức chung nhưng hợp với hoàn cảnh riêng.
→ Ý nghĩa: Dạy con người sự tôn trọng, lắng nghe và thấu hiểu trước khi phán xét.
4. Triết lí: Lòng trắc ẩn và sự thấu hiểu là nền tảng của hành động đúng
– Chi tiết minh họa:
- Thái độ của Đẩu và Phùng thay đổi sau khi nghe câu chuyện và lý lẽ của người đàn bà.
– Phân tích:
- Cảm thông, đặt mình vào vị trí người khác giúp tìm giải pháp thực tế hơn.
→ Ý nghĩa: Đề cao giá trị nhân đạo, tình thương giữa con người.
5. Triết lí: Người nghệ sĩ phải gắn bó với đời sống, dũng cảm nhìn vào sự thật
– Chi tiết minh họa:
- Hành trình nhận thức của Phùng từ “ngây ngất trước cái đẹp” → “trăn trở trước số phận con người”.
– Phân tích:
- Nghệ thuật không chỉ là tấm gương phản chiếu cái đẹp, mà còn là công cụ soi sáng những mảng tối.
→ Ý nghĩa: Đặt ra yêu cầu mới cho nghệ sĩ: không né tránh hiện thực, gắn sáng tạo với trách nhiệm xã hội.
III. Kết bài:
– Khẳng định giá trị triết lí của tác phẩm: Chiếc thuyền ngoài xa là một “bài học làm người” và “bài học làm nghệ thuật”. Giúp người đọc thay đổi cách nhìn nhận cuộc sống và con người.
– Liên hệ: Ý nghĩa bền vững trong đời sống hiện đại: luôn nhìn đa chiều, sống nhân ái, gắn nghệ thuật với trách nhiệm xã hội.
Bài văn tham khảo:
Bài văn 1:
Nguyễn Minh Châu là một trong những cây bút tiên phong của văn học Việt Nam thời kỳ đổi mới, được coi là “người mở đường tinh anh và tài năng” bởi sự nhạy bén trong tư duy nghệ thuật và ý thức cách tân. Nếu trước 1975, ông thường viết về đề tài chiến tranh với giọng điệu lãng mạn, hào hùng, thì sau 1975, sáng tác của ông hướng sâu vào khám phá đời sống đời thường, đặt con người vào những mối quan hệ phức tạp của xã hội và đạo đức. Truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa (1983) là tác phẩm tiêu biểu cho phong cách ấy. Qua câu chuyện về chuyến công tác của nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng, Nguyễn Minh Châu đã gửi gắm nhiều triết lí sâu sắc về cuộc sống và con người – những triết lí vượt thời gian, giàu giá trị nhân văn.
Cuộc sống luôn đa chiều, không thể nhìn từ một phía. Mở đầu tác phẩm, Phùng – một nghệ sĩ nhiếp ảnh giàu kinh nghiệm – ra biển chụp ảnh cho bộ lịch năm mới. Trong buổi sáng tinh sương, giữa màn sương mờ ảo, anh bắt gặp hình ảnh “một chiếc thuyền lưới vó” đang tiến vào bờ. Cảnh tượng ấy, với bầu trời hồng hồng, tấm lưới căng như cánh buồm, mặt biển lặng như tờ, hiện lên như một bức tranh mực tàu cổ điển. Trước vẻ đẹp toàn bích đó, Phùng cảm thấy “trái tim như có gì bóp thắt”, rung động đến mức “trong mấy phút, đứng im mà bấm liền mấy tấm”.
Nhưng chỉ ngay sau khoảnh khắc thăng hoa ấy, anh chứng kiến một cảnh tượng hoàn toàn đối lập: một người đàn ông thô kệch, dữ dằn đánh đập người đàn bà lam lũ ngay trên bãi cát, trước mặt đứa con nhỏ. Sự chuyển đổi đột ngột từ “cái đẹp toàn bích” sang “tấn bi kịch trần trụi” tạo nên một cú sốc nhận thức. Nguyễn Minh Châu đã cho thấy: cuộc sống không bao giờ đơn giản, nó là sự đan xen giữa ánh sáng và bóng tối, giữa cái đẹp và cái xấu, giữa hạnh phúc và đau khổ. Nếu chỉ nhìn từ một phía, con người dễ sa vào ảo tưởng hoặc định kiến.
Cái đẹp không thể tách rời sự thật và nỗi đau con người. Khoảnh khắc ngây ngất trước “chiếc thuyền ngoài xa” ban đầu giúp Phùng nhận ra sức mạnh cảm hóa của cái đẹp nghệ thuật. Nhưng khi sự thật phũ phàng phơi bày, anh hiểu rằng: nếu cái đẹp chỉ tồn tại để ngắm nhìn, mà bỏ quên nỗi đau, số phận con người phía sau, thì đó là cái đẹp vô nghĩa, thậm chí vô cảm.
Bức ảnh của Phùng sau đó vẫn được chọn in lịch, vẫn được đánh giá cao về mặt thẩm mỹ, nhưng trong tâm trí anh, nó mãi mãi gắn liền với hình ảnh người đàn bà hàng chài bị bạo hành. Chính sự đối lập ấy đã thức tỉnh Phùng, buộc anh rời khỏi quan niệm nghệ thuật thuần túy để hướng tới một lý tưởng mới: nghệ thuật phải gắn với sự thật và góp phần hướng con người tới cái thiện. Triết lí này đồng thời cũng là lời tự vấn dành cho mỗi người trong đời sống: chúng ta không nên bằng lòng với vẻ bề ngoài mà quên mất bản chất, giá trị đích thực.
Mỗi số phận đều có lý lẽ riêng. Một điểm then chốt của truyện là cuộc trò chuyện giữa Phùng, chánh án Đẩu và người đàn bà hàng chài. Khi Đẩu đề nghị chị ly hôn để thoát khỏi bạo lực, chị kiên quyết từ chối. Ban đầu, cả Phùng và Đẩu đều bất ngờ, thậm chí bực bội, bởi họ tin rằng tách chị ra khỏi người chồng vũ phu là cách duy nhất để cứu chị. Nhưng lời giãi bày chân thành của người đàn bà đã khiến cả hai phải lặng đi: chị cần chồng để cùng chèo chống trên biển, nuôi đàn con đông; chị chấp nhận chịu khổ một mình để con cái không phải đói khát, bơ vơ.
Nguyễn Minh Châu đã khéo léo cho thấy: mỗi quyết định của con người đều bắt nguồn từ những hoàn cảnh cụ thể, từ những toan tính sâu xa mà người ngoài cuộc khó có thể hiểu hết. Sự thật đời sống không đơn giản trắng – đen, đúng – sai rạch ròi; nhiều khi nó nằm trong vùng xám của hoàn cảnh, của những lựa chọn đánh đổi. Triết lí ở đây là: trước khi phán xét hay áp đặt giải pháp, ta cần đặt mình vào vị trí người trong cuộc để hiểu lý do của họ.
Lòng trắc ẩn và sự thấu hiểu là nền tảng của hành động đúng. Sự thay đổi trong thái độ của Phùng và Đẩu sau khi nghe câu chuyện người đàn bà đã thể hiện một bước trưởng thành về nhân sinh quan. Ban đầu, cả hai tiếp cận vấn đề từ cái nhìn của “người ngoài”, tin rằng luật pháp hoặc lý tưởng nghệ thuật có thể giải quyết mọi thứ. Nhưng khi lắng nghe, cảm thông, họ nhận ra giải pháp áp đặt không phù hợp với thực tế của người đàn bà.
Nguyễn Minh Châu gửi gắm một thông điệp quan trọng: lòng trắc ẩn và sự thấu hiểu mới là khởi điểm cho mọi hành động nhân văn. Giúp đỡ người khác không chỉ là cho họ những gì mình cho là tốt, mà là cùng họ tìm ra giải pháp phù hợp nhất với hoàn cảnh của họ. Triết lí này có ý nghĩa sâu xa trong mọi mối quan hệ xã hội – từ cá nhân đến cộng đồng.
Người nghệ sĩ phải gắn bó với đời sống, dũng cảm nhìn vào sự thật. Hành trình nhận thức của Phùng chính là hành trình trưởng thành của một người nghệ sĩ. Từ chỗ say mê cái đẹp thuần túy, anh dần hiểu rằng nghệ thuật không thể tách rời cuộc sống, và người nghệ sĩ phải dũng cảm soi chiếu vào những mảng tối của đời để khơi gợi tình thương, thức tỉnh lương tri.
Bức ảnh “chiếc thuyền ngoài xa” cuối cùng mà Phùng chụp vẫn đẹp như mơ, nhưng trong tâm trí anh luôn hiện kèm hình ảnh người đàn bà lam lũ. Đó không chỉ là ký ức, mà là dấu ấn của một bước ngoặt tư tưởng: cái đẹp đích thực là cái đẹp gắn với sự thật và góp phần làm cho cuộc sống tốt đẹp hơn. Triết lí này vừa là lời nhắc nhở, vừa là lời khẳng định trách nhiệm của người nghệ sĩ với xã hội.
Chiếc thuyền ngoài xa không chỉ là một truyện ngắn nghệ thuật mà còn là một bản “tuyên ngôn” về cách nhìn đời và sáng tạo. Qua câu chuyện của Phùng, Nguyễn Minh Châu đã gửi đến người đọc những triết lí sâu sắc: cuộc sống đa chiều, không thể nhìn hời hợt; cái đẹp phải song hành với sự thật và cái thiện; mỗi số phận có lý lẽ riêng; lòng trắc ẩn và sự thấu hiểu là nền tảng để hành động đúng; và nghệ sĩ phải gắn bó với đời sống, dũng cảm đối diện hiện thực.
Những triết lí này không chỉ có giá trị trong bối cảnh những năm 80 mà còn nguyên ý nghĩa trong xã hội hôm nay – khi chúng ta đối diện với vô vàn “chiếc thuyền ngoài xa” trên mạng xã hội, trên truyền thông, trong những câu chuyện thường nhật. Chỉ khi nhìn đời với đôi mắt đa chiều và trái tim nhân ái, con người mới thực sự hiểu và giúp nhau sống tốt hơn.
Bài văn 2:
Nguyễn Minh Châu được biết đến là nhà văn tài năng với nhiều tác phẩm nổi tiếng. Các tác phẩm văn học của ông đều chứa đựng nhiều ý nghĩa triết lý về cuộc sống. Chiếc thuyền ngoài xa là một trong những tác phẩm nổi bật nhất của ông. Từ những phát hiện bất ngờ của nhếp ảnh Phùng, nhà văn từng bước bóc tách bản chất của cuộc sóng, nêu lên mối liên hệ giữa cuộc sống và nghệ thuật khiến người đọc không khỏi bất ngờ, sửng sốt.
Chiếc thuyền ngoài xa là tác phẩm chứa nhiều tình huống truyện bất ngờ, độc đáo. Mỗi một tình huống truyện lại đưa bạn đọc đến với những ý nghĩa ẩn dấu đằng sau. Dưới con mắt nhìn của người nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng, các tình huống lần lượt diễn ra đầy bất ngờ. Trong mỗi tình huống lại mang đến những bước ngoặt mới cho nhận thức của Phùng cũng như bạn đọc.
Mở đầu tác phẩm là hình ảnh Phùng đang cố gắng tìm kiếm cho mình bức ảnh đẹp nhất tại bờ biển. Trên bờ biển là lác đác những cỗ xe hư hỏng trải qua chiến tranh bị bỏ lại. Sau một quãng thời gian phục kích, cuối cùng Phùng cũng đã bắt được một cảnh đẹp trời cho.
Dưới những hạt mưa phùn lác đác và từng lớp sương mù đan xen vào nhau, Phùng đã kịp ghi lại cho mình hình ảnh “có một không hai” trên biển. Hình ảnh chiếc thuyền lưới vó ẩn hiện trong bầu sương mờ ảo, lấp ló đằng sau đó còn có vài bóng người,…
Hình ảnh vô cùng chân thực, giản dị nhưng lại toát lên một vẻ đẹp cuốn hút đến kỳ lạ. Nhân vật Phùng liên tục bấm máy để có thể lưu lại toàn bộ vẻ đẹp hoàn mỹ của thiên nhiên. Chỉ với vài ngôn từ miêu tả nhẹ nhàng, Nguyễn Minh Châu như đã đưa độc giả trực tiếp đứng trên bờ biển để chiêm ngưỡng vẻ đẹp độc nhất vô nhị này.
Tuy nhiên, khi Phùng và các độc giả đang mải mê chiêm ngưỡng vẻ đẹp hiếm có thì câu chuyện lại đang chuẩn bị chuyển sang tình huống mới. Đó là hiện thực đầy nghịch lý đằng sau vẻ đẹp đắt giá trời cho kia.
Khi đang đắm mình vào hình ảnh sở hữu vẻ đẹp trời ban thì Phùng lại bất ngờ phát hiện ra được nghịch lý của cuộc sống. Phùng bước gần hơn tới bãi biển và thấy được hình ảnh rõ ràng của “những bóng người mờ ẩn sau làn sương”. Đó là người phụ nữ trạc 40 tuổi, thô kệch và mang vẻ mặt mệt mỏi sau một đêm dài thức trắng. Theo đằng sau là một người đàn ông có tấm lưng rộng, chân đi chữ bát,…
Khi lên đến bờ, người đàn ông lập tức rút thắt lưng và đánh tới tấp vào người đàn bà. Vừa đánh lão ta vừa chửi rủa vô cùng thậm tệ. Tuy nhiên, trái ngược lại là hình ảnh người đàn bà cam chịu, nhẫn nhịn từng cái vung dây nịt mà không hề phản kháng.
Hình ảnh đầy bạo lực kia đã khiến Phùng vô cùng sững sờ và quên mất vẻ đẹp hoàn hảo lúc trước. Khi chưa kịp ngăn cản thì có một bóng nhỏ vụt qua và giành được chiếc thắt lưng từ tay người đàn ông. Đó là Phác – con trai lớn của đôi vợ chồng kia.
Thông qua những chi tiết ngắn gọn, ta có thể thấy được Phùng không chỉ là một người yêu cái đẹp, anh còn là người sẵn sàng đứng lên chống lại cái xấu. Với hai tình huống truyện bất ngờ trên của chiếc thuyền ngoài xa, ta có thể thấy rằng đằng sau vẻ đẹp hoàn mỹ không phải lúc nào cũng là điều tốt đẹp. Chúng có thể là những cái bất công, xấu xa.
Hình ảnh người đàn bà không chỉ dừng lại ở những chi tiết được tác giả miêu tả ngoài bờ biển mà sự khó khăn, nhọc nhằn của người đàn bà còn được đẩy lên cao trào tại tòa án huyện.
Phùng gặp lại người đàn bà trên tòa án huyện. Nhưng lần này, người đàn bà lại tiếp tục mang đến cho anh và “Đẩu” – người bảo vệ công lý những bài học mới về cuộc sống. Mặc dù suốt ngày bị chống bạo hành nhưng chị vẫn luôn nhẫn nhịn. Hình ảnh chị co rúm, ngồi nép vào một góc khiến cho sự thê lương, nhọc nhằn lại càng hiện rõ hơn bao giờ hết.
Những lời van xin, vái lạy để “tòa đừng bắt con bỏ nó” đã khơi dậy tính tò mò của Phùng và Đẩu. Người đàn bà là một người yêu chồng, thương con vô điều kiện. Chị hiểu được nỗi vất vả, gánh nặng chồng đang chịu đựng nên mới đánh vợ để giải tỏa áp lực chứ bản chất ông ấy hiền lành lắm. Đặc biệt, để các con được ăn no thì chúng cần có đầy đủ cả cha lẫn mẹ. Một người đàn ông dù vũ phu nhưng có thể cùng chị nuôi sống 10 đứa con và chống chịu vào những hôm biển động.
Tác giả gọi “người đàn bà” mà không phải là gọi tên bởi có lẽ chị không phải là người duy nhất sống trong hoàn cảnh như vậy. Trong xã hội còn biết bao người đàn bà cũng đang hy sinh mình như thế.
Kết thúc của chiếc thuyền ngoài xa là những diễn biến trong cuộc sống của Phùng sau chuyến công tác. Sau những thấu hiểu của nhân vật Phùng về cuộc sống của người đàn bà làng chài thì anh cũng trở về thành phố. Đúng như dự đoán bức tranh nhận được sự đánh giá rất cao của mọi người. Bức ảnh được đóng khung và treo ở nhiều nơi. Thậm chí là trong các gia đình giàu có yêu nghệ thuật. Càng nhìn vào bức tranh, nhân vật Phùng lại như thấy được màu hồng hồng của sương mai, vẻ đẹp tuyệt vời của thiên nhiên. Nhưng cũng đan xen vào đó là hình ảnh người đàn bà lam lũ bước ra từ tấm ảnh.
Trong cuộc sống hiện thực, ẩn đằng sau vẻ đẹp “màu hồng” chính là những sự thật khốc liệt, tàn ác. Chúng ta không biết được những uẩn khúc chứa đựng trong vẻ đẹp hoàn mỹ đó. Đi cùng với nghệ thuật chân chính là hiện thực cuộc sống trần trụi. Hành trình kiếm tìm lý tưởng nghệ thuật của nghệ sĩ Phùng cũng là hành trình của nhà văn và cả người đọc trong cuộc sống hôm nay: không ngừng soi chiếu mình trong nghệ thuật và cuộc sống để tìm thấy bản chất chân thực của cuộc đời.
Các bạn có thể xem thêm bài phân tích Chiếc thuyền ngoài xa: https://lophocnguvan.com/phan-tich-tac-pham-chiec-thuyen-ngoai-xa-cua-nguyen-minh-chau-12689-2/
