Vấn đề trung tâm (chủ đề) của tác phẩm văn học là gì?
Chủ đề của tác phẩm văn học chính là vấn đề trung tâm mà nhà văn muốn đặt ra và gửi gắm cho người đọc.
Nếu đề tài là “mảng đời sống được lựa chọn để phản ánh”, thì chủ đề là ý nghĩa, tư tưởng, thông điệp được rút ra từ mảng đời sống ấy.
– Chủ đề trong tác phẩm văn học chính là vấn đề trung tâm, là tư tưởng cốt lõi mà nhà văn muốn gửi gắm cho người đọc thông qua việc phản ánh một mảng đời sống (đề tài).
– Nếu coi đề tài là “cái được viết về”, thì chủ đề chính là “ý nghĩa, thông điệp, tư tưởng được rút ra từ cái được viết ấy”.
– Nói cách khác, chủ đề chính là linh hồn của tác phẩm, là nơi hội tụ tư tưởng, tình cảm, thái độ và quan niệm sống của nhà văn.
Đặc điểm của chủ đề (vấn đề trung tâm)
- Mang tính khái quát cao:
- Chủ đề không còn dừng lại ở những sự việc, nhân vật, cảnh vật cụ thể.
- Không dừng ở việc miêu tả hiện thực, mà thể hiện thái độ, quan niệm, tư tưởng của tác giả. Nó khái quát thành tư tưởng, giá trị mang tính phổ quát hơn (ví dụ: lòng yêu quê hương, tình mẫu tử, khát vọng sống đẹp…).
- Thể hiện tình cảm, thái độ, quan điểm, tư tưởng của tác giả:
- Chủ đề không chỉ cho thấy nhà văn viết về cái gì, mà quan trọng hơn là nhà văn muốn nói gì, muốn khẳng định hay phủ định điều gì.
- Ví dụ: cùng viết về chiến tranh, nhưng có tác phẩm ca ngợi tinh thần anh hùng, có tác phẩm lại phơi bày nỗi đau và mất mát.
- Trả lời câu hỏi “tác phẩm muốn khẳng định giá trị nào?”:
- Đề tài trả lời: “Viết về lĩnh vực nào của đời sống?”
- Chủ đề trả lời: “Qua việc viết về lĩnh vực ấy, tác giả muốn khẳng định/phủ định điều gì?”
- Mang ý nghĩa nhân văn, giáo dục, định hướng tư tưởng:
- Chủ đề thường hướng con người tới những giá trị chân – thiện – mỹ. Bởi thế, chủ đề thường gắn liền với tư tưởng nhân văn: ca ngợi, phê phán, khẳng định hay phủ định những mặt của đời sống.
- Nhờ có chủ đề, tác phẩm không chỉ phản ánh đời sống mà còn định hướng nhận thức, bồi dưỡng tình cảm cho người đọc.
Mối quan hệ giữa đề tài và chủ đề
- Đề tài là xuất phát điểm, là phần hiện thực cụ thể được phản ánh.
- Chủ đề là đích đến, là tư tưởng, thông điệp khái quát từ đề tài.
- Có thể có nhiều tác phẩm cùng một đề tài nhưng mang chủ đề khác nhau. Ví dụ:
- Đồng chí (Chính Hữu) → đề tài: đời sống chiến đấu của người lính → chủ đề: ca ngợi tình đồng chí, đồng đội.
- Bếp lửa (Bằng Việt) → cũng có bối cảnh chiến tranh nhưng chọn đề tài tình bà cháu → chủ đề: tình bà cháu thiêng liêng, gắn với tình quê hương, đất nước.
* Ví dụ minh họa:
Quê hương (Tế Hanh):
- Đề tài: Đời sống lao động của làng chài ven biển.
- Chủ đề (vấn đề trung tâm): Tình yêu quê hương tha thiết, gắn bó máu thịt.
Bếp lửa (Bằng Việt):
- Đề tài: Đời sống tình cảm gia đình, tình bà cháu trong kháng chiến.
- Chủ đề (vấn đề trung tâm): Ca ngợi tình bà cháu thiêng liêng, bày tỏ lòng biết ơn và tình yêu quê hương, đất nước.
Mùa xuân nho nhỏ (Thanh Hải):
- Đề tài: Mùa xuân thiên nhiên, đất nước và con người.
- Chủ đề (vấn đề trọng tâm): Khát vọng sống đẹp, sống có ích, góp phần cho mùa xuân lớn của dân tộc.
|
