I. Khái niệm:
- Mạch vận động cảm xúc là sự phát triển, biến chuyển của tình cảm, tâm trạng, suy nghĩ trong bài thơ từ mở đầu đến kết thúc (khởi nguồn → phát triển → cao trào → lắng đọng, kết tinh).
- Mạch vận động cảm xúc chính là “dòng chảy ngầm” tạo nên sự liền mạch và sức sống cho tác phẩm thơ.
II. Vai trò:
1. Tạo nên linh hồn của bài thơ
- Mạch cảm xúc khiến bài thơ có sức lay động, có đời sống tinh thần thực sự.
- Thơ là tiếng nói tình cảm. Nếu thiếu mạch vận động cảm xúc, thơ sẽ trở thành những câu chữ rời rạc, khô khan.
2. Gắn kết, tạo sự thống nhất nghệ thuật
- Mạch cảm xúc liên kết các câu, các khổ thành một chỉnh thể.
- Nhờ đó, tác phẩm không chỉ là những hình ảnh riêng lẻ, mà là một “bài ca” liền mạch, có mở đầu, phát triển và kết thúc hợp lí.
3. Làm nổi bật chủ đề, tư tưởng
- Mạch cảm xúc dẫn dắt người đọc đến tư tưởng trung tâm.
- Ví dụ:
- Ánh trăng (Nguyễn Duy): mạch cảm xúc đi từ kỉ niệm quá khứ → đến hiện tại vô tình → rồi bừng ngộ, tri ân, để lại triết lí “uống nước nhớ nguồn”.
- Quê hương (Tế Hanh): Khởi nguồn cảm xúc là nỗi nhớ quê hương khi xa quê → Ngợi ca thiên nhiên quê hương Khắc họa con người lao động → Nỗi nhớ quê hương tha thiết, sự gắn kết giữa con người với quê hương.
4. Gợi đồng cảm và rung động nơi người đọc
- Mỗi bước chuyển của cảm xúc như dẫn dắt tâm hồn người đọc cùng đồng hành với tác giả.
- Người đọc không chỉ “đọc” mà còn “sống trong” dòng cảm xúc ấy.
- Ví dụ:
- Quê hương (Tế Hanh): khơi gợi tình yêu thương, niềm tự hào và sự trân trọng những giá trị bình dị của quê hương đất nước.
- Sang thu (Hữu Thỉnh): Khơi gợi tình yêu thiên nhiên, sự rung động trước vẻ đẹp quê hương, nỗi bâng khuâng trước thời gian, đồng thời là sự chiêm nghiệm sâu sắc về cuộc đời và con người.
- Nỗi niềm chinh phụ: khơi gợi sự đồng cảm sâu sắc với thân phận người phụ nữ trong chiến tranh, niềm thương xót cho những mất mát của họ, đồng thời khơi dậy suy ngẫm về giá trị của hòa bình, tình yêu và hạnh phúc lứa đôi.
- Truyện Kiều (Nguyễn Du): khơi gợi niềm đồng cảm với thân phận con người, sự trân trọng tình yêu – tài năng – phẩm chất của người phụ nữ, khát vọng nhân văn về công lý và hạnh phúc lứa đôi.
5. Khẳng định phong cách nghệ thuật của tác giả
- Cách tổ chức mạch cảm xúc là dấu ấn riêng của mỗi nhà thơ.
- Ví dụ:
- Tế Hanh: sự hòa quyện giữa hiện thực giản dị với cảm xúc trữ tình đằm thắm, hồn hậu; ngôn ngữ trong sáng, giàu nhạc điệu.
- Hữu Thỉnh: sự hòa quyện giữa cảm hứng trữ tình sâu lắng với những chiêm nghiệm triết lí tinh tế; ngôn ngữ thơ giản dị mà giàu sức gợi
- Tố Hữu: thường triển khai cảm xúc theo hướng sử thi, hào hùng
- Xuân Diệu: lại sôi nổi, gấp gáp, đắm say
- Huy Cận: trầm lắng, giàu suy tư triết lí
III. Kết luận
– Mạch vận động cảm xúc có vai trò làm nên linh hồn của tác phẩm, tạo sự thống nhất, định hình chủ đề, khơi gợi đồng cảm và khẳng định phong cách nhà thơ.
– Nói cách khác, nếu hình ảnh, ngôn ngữ, nhạc điệu là “thân thể” của bài thơ thì mạch vận động cảm xúc chính là “dòng dưỡng khí” nuôi dưỡng toàn bộ tác phẩm.
