I. Hình ảnh thơ
1. Khái niệm:
- Hình ảnh thơ là những hình tượng được xây dựng từ ngôn ngữ nghệ thuật, thường gợi tả cảnh vật, sự việc, con người, cảm xúc… nhưng giàu sức gợi liên tưởng và thẩm mỹ hơn ngôn ngữ thông thường.
2. Đặc điểm:
- Cô đọng, hàm súc, ít lời mà nhiều nghĩa.
- Giàu tính biểu cảm, khơi gợi cảm xúc nơi người đọc.
- Mang tính cá thể hóa, thể hiện phong cách và cách nhìn riêng của nhà thơ.
3. Vai trò:
- Truyền tải tình cảm, tâm tư, suy nghĩ của tác giả một cách cụ thể, sinh động → Hình ảnh thơ là nơi hội tụ cảm xúc, tư tưởng và phong cách riêng của nhà thơ.
- Gợi mở những tầng nghĩa sâu xa mà lời thơ không nói hết.
- Tạo nên nhạc điệu, hình khối, màu sắc cho bức tranh thơ.
- Khơi gợi cảm xúc, trí tưởng tượng: Từ những hình ảnh cụ thể, người đọc dễ đồng cảm, rung động → Giúp người đọc hình dung, cảm nhận và đồng sáng tạo cùng tác giả.
- Làm cho thơ vừa cụ thể vừa giàu sức gợi: Không chỉ mô tả hiện thực mà còn mở ra liên tưởng sâu xa.
- Thể hiện cái tôi trữ tình: Thông qua cách chọn lọc và khắc họa hình ảnh, người đọc nhận ra tâm trạng, tình cảm, cá tính nghệ thuật của tác giả.
* Ví dụ:
- Bếp lửa (Bằng Việt): hình ảnh bếp lửa → gợi tình bà, gợi cội nguồn.
- Sang thu (Hữu Thỉnh): hương ổi, gió se → gợi bước chuyển mùa cũng như sự chuyển biến của đời người.
- Đoạn trích Nỗi niềm chinh phụ (trích Chinh phụ ngâm): tâm trạng cô đơn, buồn tủi, khắc khoải mong ngóng của người vợ trẻ khi chồng đi chinh chiến.
- Tiếng đàn mưa (Bích Khê): gợi cảm xúc bồi hồi nhớ nhà, đau đớn, xúc động vì không thể về quê hương, mong muốn trở về cố hương, tâm hồn nặng lòng với quê hương của nhà thơ.
II. Biểu tượng nghệ thuật trong thơ
1. Khái niệm:
- Biểu tượng là những hình ảnh nghệ thuật được nâng lên thành ý nghĩa khái quát, mang sức gợi rộng lớn, vượt ra ngoài sự vật cụ thể để phản ánh tư tưởng, triết lí, tình cảm phổ quát.
2. Đặc điểm:
- Vừa mang nghĩa cụ thể vừa chứa nghĩa khái quát, tượng trưng.
- Gắn liền với chiều sâu văn hóa, lịch sử, truyền thống và trải nghiệm cá nhân.
- Giúp tác phẩm vượt lên giá trị thời điểm để chạm đến tính nhân loại, trường tồn.
3. Vai trò:
- Nâng tầm hình ảnh cụ thể thành ý nghĩa khái quát: Biểu tượng không chỉ dừng ở mô tả mà chứa đựng tư tưởng, triết lí nhân sinh→ Làm cho tác phẩm có chiều sâu tư tưởng, triết lí.
- Tạo nhiều tầng nghĩa: Người đọc có thể cảm nhận ở cả mức độ cảm xúc (cụ thể) và mức độ suy tưởng (trừu tượng) →Tạo sức ám ảnh và khả năng lay động lâu dài.
- Khẳng định tư tưởng chủ đề của tác phẩm: Biểu tượng thường là nơi tập trung cảm hứng chủ đạo.
- Khẳng định phong cách nghệ thuật riêng, dấu ấn nghệ thuật đọc đáo của nhà thơ.
- Là cầu nối giữa cảm xúc cá nhân và giá trị nhân văn, cộng đồng.
* Ví dụ:
- Ánh trăng (Nguyễn Duy): ánh trăng → quá khứ nghĩa tình, đạo lí “uống nước nhớ nguồn”.
- Mùa xuân nho nhỏ (Thanh Hải): mùa xuân → tuổi trẻ, khát vọng dâng hiến.
- Tre Việt Nam (Nguyễn Duy): tre → biểu tượng sức sống, phẩm chất dân tộc.
- Nỗi niềm chinh phụ: ngọn đèn → biểu tượng sự cô đơn, nỗi buồn dài bất tận.
- Tiếng đàn mua (Bích Khê): tiếng đàn → biểu tượng cho tâm hồn thi sĩ, cho nỗi niềm, khát vọng và sự rung động tinh tế.
II. Tổng kết vai trò chung
- Hình ảnh thơ và biểu tượng nghệ thuật giúp bài thơ vừa có tính cụ thể, giàu sức gợi cảm, vừa có tính khái quát, triết lí.
- Chúng góp phần thể hiện chủ đề, tư tưởng, cảm hứng chủ đạo.
- Làm nên giá trị thẩm mỹ, sức sống lâu bền và phong cách riêng của tác phẩm.
