I. Khái niệm
- Cảm hứng chủ đạo của một bài thơ là dòng cảm xúc lớn nhất, mãnh liệt nhất, xuyên suốt, chi phối toàn bộ hình tượng, nhạc điệu, ngôn từ và tư tưởng của tác phẩm.
- Cảm hứng chủ đạo thể hiện tư tưởng, quan niệm, thái độ, tình cảm của nhà thơ trước cuộc sống, thiên nhiên, con người, đất nước…
- Cảm hứng chủ đạo là trung tâm tư tưởng của tác phẩm, giúp người đọc nhận ra cái “hồn” của thơ.
II. Vai trò của cảm hứng chủ đạo trong bài thơ
1. Cảm hứng chủ đạo định hướng nội dung, tư tưởng
- Giúp tác giả tập trung bộc lộ một tư tưởng, tình cảm lớn.
- Từ đó, người đọc dễ dàng nhận ra chủ đề và thông điệp của bài thơ.
- Ví dụ: Mùa xuân nho nhỏ (Thanh Hải): qua tình yêu tha thiết mùa xuân thiên nhiên và mùa xuâ đất nước, tác giả thể hiện khát vọng cống hiến cho đất nước.
2. Tạo sự thống nhất nghệ thuật
- Cảm hứng chủ đạo là “sợi chỉ đỏ” liên kết các khổ thơ, câu thơ.
- Dù mạch cảm xúc có thể biến đổi (từ nhớ nhung → tự hào → suy tư), thì vẫn nằm trong một “trục cảm hứng” xuyên suốt.
- Ví dụ:
- Cảm hứng chủ đạo bài thơ Quê hương (Tế Hanh): là tình yêu tha thiết, nỗi nhớ da diết và niềm tự hào, ngợi ca vẻ đẹp bình dị, giàu sức sống của quê hương miền biển cùng con người lao động nơi đây.
- Cảm hứng chủ đạo bài thơ Sang thu (Hữu Thỉnh): là niềm say mê, rung động tinh tế trước khoảnh khắc giao mùa từ hạ sang thu, đồng thời gợi suy tư triết lí về sự vận động của thiên nhiên và sự trưởng thành, chín chắn trong cuộc đời con người.
3. Làm nên giọng điệu đặc trưng của tác phẩm
- Mỗi bài thơ thường có một giọng điệu chính (thiết tha, hào hùng, trữ tình, suy tư…).
- Giọng điệu ấy được tạo bởi cảm hứng chủ đạo.
- Ví dụ: Tiếng đàn mưa (Bích Khê): ca ngợi cái đẹp nghệ thuật qua biểu tượng tiếng đàn hòa cùng tiếng mưa, vừa huyền ảo, vừa bất tử.
4. Gợi rung động mạnh mẽ nơi người đọc
- Cảm hứng chủ đạo giúp tác phẩm chạm tới những tình cảm lớn lao: tình yêu quê hương, nỗi nhớ gia đình, khát vọng sống, lý tưởng cách mạng…
- Từ đó, người đọc dễ đồng cảm, chia sẻ, và để lại dư âm sâu bền.
5. Thể hiện phong cách tác giả
- Mỗi nhà thơ thường có những nguồn cảm hứng quen thuộc
- Tố Hữu với cảm hứng cách mạng
- Hàn Mặc Tử với cảm hứng tôn giáo và tình yêu
- Nguyễn Duy với cảm hứng về quá khứ và sự tri ân…
- Nhờ vậy, cảm hứng chủ đạo trở thành dấu ấn phong cách riêng.
III. Kết luận
– Cảm hứng chủ đạo trong bài thơ có vai trò:
- Làm nền tảng cho nội dung,
- Tạo sự thống nhất nghệ thuật,
- Quy định giọng điệu,
- Khơi gợi rung động nơi người đọc,
- Khẳng định phong cách tác giả.
– Nói cách khác, cảm hứng chủ đạo chính là “linh hồn” tư tưởng – thẩm mỹ của một bài thơ.
