Dàn bài hướng dẫn:
I. MỞ BÀI
– Giới thiệu vấn đề: Từ xa xưa, thiên nhiên luôn là cái nôi nuôi dưỡng sự sống. Tuy nhiên, trong khi con người không ngừng khai thác, tàn phá thiên nhiên, nhiều người quên mất một chân lý quan trọng: thiên nhiên có thể tồn tại mà không cần con người, còn con người thì không thể sống nếu thiếu thiên nhiên.
– Nêu vấn đề cần nghị luận: Câu nói “Thiên nhiên không cần có con người, chỉ có con người cần có thiên nhiên” là lời nhắc nhở sâu sắc về sự phụ thuộc của con người vào thiên nhiên và trách nhiệm bảo vệ môi trường.
II. THÂN BÀI:
1. Giải thích:
– “Thiên nhiên không cần con người”: Thiên nhiên đã tồn tại hàng tỷ năm trước khi con người xuất hiện. Thiên nhiên có khả năng tự điều chỉnh, tự phục hồi qua hàng triệu năm, dù có hay không sự tồn tại của con người.
– “Con người cần thiên nhiên”: Con người là một bộ phận của thiên nhiên. Con người không thể sống thiếu nước, không khí, lương thực, đất đai, tài nguyên… tất cả đều do thiên nhiên cung cấp. Thiên nhiên cũng là nguồn cảm hứng văn hóa, nghệ thuật và phát triển khoa học.
→ Ý nghĩa câu nói: Nhấn mạnh sự phụ thuộc hoàn toàn của con người vào thiên nhiên và cảnh báo về hậu quả nếu chúng ta tiếp tục tàn phá môi trường.
2. Phân tích – Chứng minh
* Khẳng định tính đúng đắn của nhận định: Câu nói là chân lý mang tính triết lý và khoa học, hoàn toàn phù hợp với thực tế hiện nay khi môi trường trở nên suy thoái nặng nề.
* Thiên nhiên không phụ thuộc vào con người
– Trái đất từng trải qua nhiều kỷ nguyên không có loài người.
– Các hệ sinh thái có khả năng tự cân bằng.
– Nhiều loài vẫn sinh tồn dù không có con người chăm sóc.
– Nếu con người biến mất, thiên nhiên vẫn có thể tái tạo: rừng mọc lại, động vật phát triển, khí hậu tự cân bằng.
* Bằng chứng: Sau đại dịch COVID-19, khi con người hạn chế hoạt động, thiên nhiên phục hồi nhanh chóng.
* Con người phụ thuộc sâu sắc vào thiên nhiên:
– Con người không thể sống nếu thiếu không khí để thở, nước để uống, lương thực từ đất đai.
– Thiên nhiên cung cấp dược liệu, thực phẩm, tài nguyên năng lượng,… Tài nguyên thiên nhiên quyết định sự phát triển của xã hội và công nghệ.
– Thiên nhiên ảnh hưởng đến thể chất, tinh thần, cảm xúc của con người.
* Hậu quả khi con người tàn phá thiên nhiên:
– Biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường → thiên tai tăng, dịch bệnh lây lan, hạn hán, băng tan, nước biển dâng,…
– Thiếu nước sạch → khủng hoảng nước, suy giảm chất lượng cuộc sống.
– Suy giảm đa dạng sinh học, đất đai bạc màu, nguồn nước cạn kiệt,…
– Thiên nhiên bị tổn thương, nhưng người chịu hậu quả đầu tiên là chính con người.
* Dẫn chứng thực tiễn
– Cháy rừng Amazon, Australia làm mất hàng triệu héc-ta rừng – nhưng rừng vẫn có khả năng phục hồi, trong khi con người mất nguồn oxy và khí hậu bị biến đổi nghiêm trọng.
– Ô nhiễm không khí tại các thành phố lớn khiến sức khỏe con người suy giảm, bệnh hô hấp tăng mạnh.
– Khủng hoảng nước ngọt ở nhiều nước trên thế giới khi sông hồ bị ô nhiễm.
– Các loài động vật tuyệt chủng do con người, nhưng hệ sinh thái vẫn tìm cách thích nghi – còn con người mất đi nguồn tài nguyên quý giá.
* Phản biện
– Sai lầm của một số người: Nghĩ rằng thiên nhiên có khả năng vô hạn, nên khai thác bao nhiêu cũng được. Cho rằng bảo vệ môi trường là nhiệm vụ của chính quyền, không phải trách nhiệm cá nhân. Sống thờ ơ, xả rác bừa bãi, lãng phí tài nguyên.
– Phê phán: Những quan niệm này dẫn đến hành vi phá rừng, ô nhiễm nguồn nước, săn bắt động vật, gây ra hậu quả lâu dài cho chính con người.
→ Khẳng định lại: Con người càng tàn phá thiên nhiên, cuộc sống của chính họ càng bị đe dọa trước tiên.
* Mở rộng vấn đề:
– Thái độ đúng đắn: Nhận thức được sự nhỏ bé và lệ thuộc của con người vào tự nhiên. Phải sống hài hòa, bảo vệ môi trường, phát triển bền vững.
– Hành động cụ thể: Bảo vệ rừng, tiết kiệm tài nguyên, sử dụng năng lượng sạch. Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường từ gia đình đến học đường và xã hội.
III. KẾT BÀI
– Khẳng định lại luận điểm: Thiên nhiên không phụ thuộc vào con người, nhưng con người thì cần thiên nhiên để sống. Thiên nhiên có thể tồn tại thiếu vắng con người, nhưng con người không thể sống nếu thiếu thiên nhiên. Vì vậy, bảo vệ môi trường chính là bảo vệ sự sống của chính chúng ta.
– Bài học/Lời nhắn nhủ:
+ Tiết kiệm tài nguyên, bảo vệ rừng, giữ gìn nguồn nước sạch.
+ Hạn chế rác thải nhựa, phân loại rác.
+ Tham gia hoạt động môi trường; tuyên truyền ý thức sống xanh.
→ Hãy biết ơn, trân trọng và bảo vệ thiên nhiên – vì chính sự sống của chúng ta hôm nay và tương lai mai sau.
– Thể hiện niềm tin: Tôi tin rằng, nếu mỗi người đều ý thức và hành động vì thiên nhiên, Trái Đất sẽ tiếp tục xanh tươi và là mái nhà bền vững cho các thế hệ mai sau.
Bài văn tham khảo:
Từ thuở sơ khai, khi con người còn sống trong những hang đá thô sơ, cuộc sống gắn liền với thiên nhiên. Thiên nhiên là nơi che chở, nuôi dưỡng, cung cấp mọi điều kiện để duy trì sự sống – từ không khí để thở, nước để uống, đất để canh tác, cho đến ánh sáng, nhiệt độ và sinh vật đa dạng. Con người lớn lên trong lòng thiên nhiên, sống nhờ vào thiên nhiên và phát triển cũng từ thiên nhiên. Thế nhưng, khi xã hội ngày càng văn minh và hiện đại, con người lại dần quên mất vai trò sống còn của môi trường tự nhiên. Một nhận định sâu sắc đã được đưa ra như một lời cảnh tỉnh: “Thiên nhiên không cần con người, chỉ có con người cần thiên nhiên”. Câu nói ấy không chỉ phản ánh hiện thực khách quan mà còn gợi lên những suy ngẫm sâu xa về trách nhiệm, thái độ và hành động của con người trong việc bảo vệ môi trường sống.
Trước hết, cần hiểu rõ nội hàm của nhận định này. “Thiên nhiên không cần con người” bởi lẽ thiên nhiên đã tồn tại từ hàng tỷ năm trước khi có dấu chân người xuất hiện trên Trái đất. Trái đất hình thành, phát triển và vận động theo quy luật riêng, không phụ thuộc vào bất kỳ loài sinh vật nào, kể cả loài người. Ngay cả khi con người biến mất hoàn toàn, thiên nhiên vẫn có thể tiếp tục chu kỳ sống của nó: các cánh rừng sẽ mọc lại, các dòng sông sẽ trở nên trong lành, hệ động – thực vật sẽ có cơ hội phục hồi. Ngược lại, “con người cần thiên nhiên” bởi lẽ con người là một phần rất nhỏ trong hệ sinh thái rộng lớn ấy, lại phụ thuộc hoàn toàn vào tự nhiên để tồn tại và phát triển. Không có không khí, nước, đất, thức ăn, ánh sáng mặt trời,… con người không thể sống. Thiên nhiên còn là kho tàng cảm hứng nuôi dưỡng tâm hồn, là nền tảng của mọi tiến bộ văn hóa, nghệ thuật, khoa học. Chính vì vậy, mối quan hệ giữa thiên nhiên và con người là mối quan hệ bất đối xứng – trong đó thiên nhiên là cái tổng thể, còn con người chỉ là một phần phụ thuộc.
Thực tế lịch sử và khoa học đã chứng minh rằng thiên nhiên không hề phụ thuộc vào con người. Trái đất từng trải qua nhiều kỷ nguyên hoàn toàn vắng bóng loài người, nhưng vẫn tiếp tục vận hành, sinh sôi và phát triển theo chu kỳ tiến hóa tự nhiên. Thậm chí, trong nhiều trường hợp, sự vắng mặt của con người còn giúp thiên nhiên phục hồi nhanh chóng. Một minh chứng rõ ràng là khoảng thời gian diễn ra đại dịch COVID-19 vào năm 2020. Khi con người buộc phải tạm ngừng các hoạt động sản xuất, xây dựng, giao thông – những yếu tố gây ô nhiễm nghiêm trọng – thiên nhiên ở nhiều nơi đã hồi sinh kỳ diệu: bầu trời trở nên trong xanh hơn, chất lượng không khí được cải thiện, các loài động vật hoang dã xuất hiện trở lại ở nhiều khu vực từng bị đô thị hóa. Điều đó cho thấy, thiên nhiên không những không cần con người để tồn tại, mà đôi khi còn phát triển tốt hơn khi không có con người.
Trong khi đó, con người lại phụ thuộc một cách tuyệt đối vào thiên nhiên. Không khí để thở, nước để uống, thức ăn để nuôi dưỡng – tất cả đều là món quà vô giá mà thiên nhiên ban tặng. Nếu thiếu oxy chỉ trong vài phút, sự sống sẽ chấm dứt. Nếu thiếu nước trong vài ngày, cơ thể sẽ suy kiệt. Ngoài ra, thiên nhiên còn cung cấp vô số nguồn tài nguyên thiết yếu như khoáng sản, năng lượng, thảo dược, gỗ, lâm sản,… để con người sinh hoạt, phát triển sản xuất và xây dựng xã hội. Không chỉ ảnh hưởng đến thể chất, thiên nhiên còn có vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần con người. Một cánh rừng xanh mát, một dòng sông hiền hòa hay bầu trời trong vắt cũng có thể xoa dịu tâm hồn, tạo cảm hứng sáng tạo, thúc đẩy tình yêu cuộc sống. Các nhà thơ, nhạc sĩ, họa sĩ, nhà khoa học… từ xưa đến nay đều tìm thấy những cảm hứng bất tận từ thiên nhiên.
Thế nhưng, điều đáng buồn là con người – dù biết rõ sự lệ thuộc của mình vào thiên nhiên – lại đang hủy hoại chính môi trường sống của mình một cách vô thức hoặc cố tình. Với tốc độ khai thác tài nguyên quá mức, chặt phá rừng bừa bãi, xả thải ra biển, sử dụng hóa chất độc hại trong nông nghiệp, xây dựng nhà máy, khu công nghiệp, đô thị hóa không kiểm soát…, con người đang làm tổn thương nghiêm trọng đến hệ sinh thái. Hậu quả là gì? Biến đổi khí hậu diễn ra nhanh chóng, nhiệt độ toàn cầu tăng cao, mực nước biển dâng, băng tan ở hai cực, thiên tai xảy ra bất thường và dữ dội hơn: hạn hán, bão lũ, xâm nhập mặn, cháy rừng,… Cùng với đó là sự suy giảm đa dạng sinh học, nguồn nước ngọt cạn kiệt, đất đai bạc màu và hàng loạt dịch bệnh mới xuất hiện. Tất cả những điều ấy không chỉ đe dọa thiên nhiên mà còn đẩy chính con người vào tình thế nguy hiểm. Nếu thiên nhiên sụp đổ, con người sẽ không có một nơi nào khác để tồn tại.
Trước thực trạng đó, điều cần thiết là mỗi chúng ta phải thay đổi nhận thức và hành vi. Trước hết, con người cần nhìn nhận lại vị trí của mình trong hệ sinh thái – không phải là “chúa tể”, mà chỉ là một sinh vật trong muôn loài, phải sống hòa hợp và tôn trọng quy luật tự nhiên. Từ đó, chúng ta cần hành động thiết thực để bảo vệ môi trường sống: bảo vệ rừng, sử dụng năng lượng sạch, tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, nói không với rác thải nhựa, thúc đẩy nền kinh tế xanh và phát triển bền vững. Đặc biệt, việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường phải được thực hiện từ sớm, từ trong gia đình đến nhà trường và toàn xã hội. Mỗi người, dù là học sinh hay người trưởng thành, dù là công dân bình thường hay nhà quản lý, đều có thể và cần phải góp phần vào công cuộc bảo vệ hành tinh xanh.
Tóm lại, nhận định “Thiên nhiên không cần con người, chỉ có con người cần thiên nhiên” là một sự thật sâu sắc và đáng để mỗi người chúng ta suy ngẫm. Thiên nhiên là gốc rễ của sự sống, là nền tảng cho sự phát triển bền vững của nhân loại. Bởi vậy, muốn tồn tại lâu dài và hạnh phúc, con người không thể sống tách rời hay đối lập với thiên nhiên, mà phải học cách chung sống hòa bình, biết ơn và gìn giữ môi trường. Hãy nhớ rằng: bảo vệ thiên nhiên chính là bảo vệ sự sống của chính mình hôm nay và cho thế hệ mai sau.
