Nội dung:

Hành trình kiếm tìm lý tưởng nghệ thuật của nghệ sĩ Phùng trong Chiếc thuyền ngoài xa

Hướng dẫn chi tiết:

I. Mở bài:

– Giới thiệu tác giả Nguyễn Minh Châu: Nhà văn tiêu biểu giai đoạn đổi mới, được mệnh danh là “người mở đường tinh anh” cho văn học Việt Nam thời hậu chiến.

– Giới thiệu truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa: tác phẩm tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật mới của ông – hướng về đời sống đời thường, khám phá chiều sâu nhân bản.

– Dẫn vào vấn đề: Nhân vật Phùng – nghệ sĩ nhiếp ảnh – qua chuyến công tác, đã trải qua một hành trình nhận thức từ lý tưởng nghệ thuật đơn thuần đến cái nhìn sâu sắc, nhân văn về cuộc đời.

II. Thân bài:

1. Xuất phát điểm: Lý tưởng nghệ thuật thuần túy

– Bối cảnh nhiệm vụ: Phùng được tòa soạn giao chụp một bức ảnh thuyền và biển để làm lịch năm mới.

– Tâm thế ban đầu: Người nghệ sĩ giàu kinh nghiệm, say mê cái đẹp, tin rằng cái đẹp nghệ thuật là cứu rỗi tinh thần.

– Hình ảnh “chiếc thuyền ngoài xa” lần đầu xuất hiện:

Biển buổi sớm mờ sương, con thuyền lưới vó với tấm lưới căng, ánh sáng hồng hồng, toàn cảnh như bức tranh mực tàu cổ điển.
Phùng “bối rối, trái tim như có gì bóp thắt” trước vẻ đẹp toàn bích.

– Ý nghĩa: Khẳng định niềm tin ban đầu rằng cái đẹp thuần khiết có sức lay động, đem lại hạnh phúc.

2. Cú sốc hiện thực: Đằng sau cái đẹp là bóng tối

– Cảnh bạo lực bất ngờ:

Ngay sau khoảnh khắc thăng hoa, Phùng chứng kiến cảnh người đàn ông đánh vợ dã man trên bãi cát.
Hình ảnh người đàn bà cam chịu, đứa con lao vào đánh cha để bảo vệ mẹ.

– Tác động tâm lý:

Phùng sửng sốt, bàng hoàng, hụt hẫng khi vẻ đẹp tuyệt mỹ vừa thấy lại che giấu một hiện thực khắc nghiệt.
Sự đối lập gay gắt giữa “bức tranh nghệ thuật” và “tấn bi kịch đời thường” buộc anh phải suy nghĩ lại về ý nghĩa của cái đẹp.

3. Tìm hiểu và đối thoại: Mở rộng nhận thức

– Cuộc trò chuyện với Chánh án Đẩu và người đàn bà hàng chài:

Người đàn bà từ chối sự giúp đỡ pháp luật vì những lý do gắn với cuộc sống mưu sinh, con cái, phong tục.
Chia sẻ của chị cho thấy sự phức tạp của đời sống: không thể giải quyết bằng những lý thuyết giản đơn hay cái nhìn một chiều.

– Bài học nhận ra:

Nghệ thuật không thể tách rời đời sống, không thể chỉ dừng ở “bề nổi” của cái đẹp.
Người nghệ sĩ cần đi sâu vào bản chất cuộc đời, hiểu con người trong hoàn cảnh cụ thể, đa chiều.

4. Điểm đến của hành trình: Lý tưởng nghệ thuật mới

– Cái nhìn toàn diện hơn:

Phùng không còn chỉ say mê cái đẹp thuần túy, mà trân trọng hơn những giá trị nhân sinh ẩn chứa trong cuộc sống.
Hiểu rằng: cái đẹp nghệ thuật đích thực phải gắn với sự thật và cái thiện.

– Bức ảnh cuối cùng:

Vẫn chụp được “chiếc thuyền ngoài xa” đẹp như mơ, nhưng trong tâm trí Phùng luôn hiện kèm hình ảnh người đàn bà lam lũ, chịu đựng, gợi suy tư nhân sinh.
Đây là dấu mốc trưởng thành trong tư duy và lý tưởng sáng tạo.

III. Kết bài:

– Khẳng định ý nghĩa hành trình nhận thức của Phùng: Từ say mê cái đẹp hình thức đến thấu hiểu sự thật khắc nghiệt của đời sống và trăn trở về con người.

– Mở rộng: Thông điệp của Nguyễn Minh Châu gửi gắm – người nghệ sĩ chân chính phải gắn nghệ thuật với cuộc sống, phản ánh sự thật và hướng con người tới cái thiện.

– Liên hệ: Đây cũng là quá trình đổi mới của văn học Việt Nam thời kỳ hậu chiến, hướng về những vấn đề nhân sinh sâu sắc.

Bài văn tham khảo:

Bài văn 1:

Nguyễn Minh Châu – một trong những cây bút văn xuôi xuất sắc của văn học Việt Nam hiện đại – từng được nhà phê bình Nguyên Ngọc gọi là “người mở đường tinh anh và tài năng” cho công cuộc đổi mới văn học thời kỳ hậu chiến. Nếu ở giai đoạn trước 1975, tác phẩm của ông thường hướng về đề tài chiến tranh và người lính với giọng văn lãng mạn, thì sau 1975, ông chuyển hướng mạnh mẽ sang khám phá những vấn đề nhân sinh sâu sắc của đời thường. Truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa (1983) là một minh chứng tiêu biểu cho phong cách đổi mới ấy, vừa giàu chất hiện thực, vừa đậm tính triết lý. Nhân vật trung tâm – nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng – đã trải qua một hành trình nhận thức từ lý tưởng nghệ thuật thuần túy đến một quan niệm toàn diện, gắn cái đẹp với sự thật và tình thương con người.

Mở đầu truyện, Phùng nhận nhiệm vụ từ trưởng phòng – cũng là người bạn cũ – đi chụp một bức ảnh thuyền và biển để in lịch năm mới. Đây là một công việc tưởng như đơn giản, nhất là với một nhiếp ảnh gia từng kinh qua chiến trường, giàu kinh nghiệm và nhạy cảm với cái đẹp.

Trong những ngày phục kích tại bờ biển vùng phá, Phùng đã chứng kiến một khung cảnh tuyệt mỹ: “trước mặt tôi là một bức tranh mực tàu cổ điển của một danh họa thời xưa”. Trên nền sương mù trắng như sữa, một con thuyền lưới vó hiện ra, lưới đang căng, vài bóng người thấp thoáng, tất cả được phủ một ánh hồng hồng của buổi bình minh. Khoảnh khắc ấy khiến Phùng “bối rối, trái tim như có gì bóp thắt”. Anh bấm máy liên hồi như sợ bỏ lỡ một “khoảnh khắc trời cho” mà người nghệ sĩ phải chờ đợi cả đời.

Ở thời điểm này, Phùng hoàn toàn đắm chìm trong lý tưởng nghệ thuật thuần túy: cái đẹp là cứu rỗi, là giá trị tuyệt đối. Vẻ đẹp toàn bích của cảnh biển và chiếc thuyền ngoài xa được anh xem như đỉnh cao của nghệ thuật, có khả năng thanh lọc tâm hồn con người, khiến ta trở nên trong trẻo, thiện lương hơn.

Thế nhưng, chỉ vài phút sau, bức tranh thơ mộng ấy tan biến nhanh chóng. Khi chiếc thuyền tiến gần bờ, Phùng chứng kiến một cảnh tượng tàn nhẫn: người đàn ông – dáng thô kệch, dữ tợn – cầm chiếc thắt lưng quật tới tấp vào người đàn bà lam lũ, rách rưới. Trước mắt anh, một “tấn bi kịch” diễn ra trần trụi: người đàn bà không kêu, không chống trả, chỉ cam chịu; đứa con vì thương mẹ mà lao vào đánh cha rồi bị tát ngã dúi dụi.

Khoảnh khắc này là một cú sốc lớn với Phùng. Chỉ vài phút trước, anh còn chìm đắm trong vẻ đẹp hoàn mỹ; giờ đây, anh phải đối diện với hiện thực phũ phàng: phía sau “bức tranh mực tàu” kia là một gia đình đầy bạo lực, khổ đau. Sự đối lập ấy khiến Phùng hụt hẫng, bàng hoàng. Anh nhận ra, cái đẹp hình thức không đủ để phản ánh hết bản chất cuộc đời. Nghệ thuật, nếu chỉ dừng lại ở bề mặt lung linh, sẽ vô tình che giấu những góc tối khắc nghiệt.

Không thể làm ngơ, Phùng cùng Chánh án Đẩu quyết định can thiệp, mời người đàn bà hàng chài lên tòa án huyện để tìm cách giúp đỡ. Cả hai tin rằng, chỉ cần chị đồng ý, pháp luật sẽ bảo vệ chị, giải thoát chị khỏi người chồng vũ phu.

Thế nhưng, câu chuyện của người đàn bà lại làm Phùng thay đổi cách nghĩ. Chị kể về cuộc đời mình: là một người đàn bà vùng biển nghèo, đông con, gắn chặt số phận với biển khơi và con thuyền; người chồng tuy vũ phu nhưng lại là lao động chính, nếu bỏ anh ta, chị và các con sẽ không thể tồn tại giữa vùng biển khắc nghiệt. Đặc biệt, chị không oán hận chồng, vì hiểu rằng cuộc sống quá lam lũ đã khiến anh ta trở nên cộc cằn, nóng nảy.

Nghe xong, Phùng và Đẩu sững sờ. Họ nhận ra rằng, những lý thuyết đơn giản về pháp luật, về giải phóng phụ nữ không thể áp dụng máy móc vào mọi hoàn cảnh. Cuộc sống chứa đầy những nghịch lý và tình thế mà chỉ người trong cuộc mới hiểu. Người đàn bà ấy không cần sự thương hại bề nổi, mà cần sự thấu hiểu và tôn trọng lựa chọn của mình.

Sau những trải nghiệm ấy, Phùng đã có một bước ngoặt trong nhận thức. Anh không còn tin rằng chỉ cần cái đẹp thuần khiết là đủ. Nghệ thuật đích thực phải gắn với sự thật của đời sống, phải giúp con người hiểu và yêu thương nhau hơn.

Bức ảnh “chiếc thuyền ngoài xa” cuối cùng vẫn được Phùng chọn in lịch. Nhưng giờ đây, mỗi lần nhìn bức ảnh, trong tâm trí anh luôn xuất hiện hình ảnh người đàn bà hàng chài lam lũ và câu chuyện đằng sau. Cái đẹp không còn là cái đẹp đơn độc, mà trở thành một phần của cái nhìn đa chiều – nơi nghệ thuật và đời sống hòa quyện.

Đây chính là kết quả của một hành trình kiếm tìm lý tưởng nghệ thuật: từ say mê cái đẹp thuần túy → va chạm với hiện thực trần trụi → mở rộng cái nhìn → xác lập một quan niệm mới, sâu sắc và nhân văn.

Hành trình nhận thức của Phùng phản ánh quan điểm nghệ thuật mới mà Nguyễn Minh Châu theo đuổi trong giai đoạn đổi mới văn học:

Nghệ thuật phải gắn với đời sống: Không thể tách rời, không thể chỉ tìm cái đẹp hình thức mà quên mất những nỗi đau, số phận con người phía sau.

Người nghệ sĩ cần cái nhìn đa diện: Thay vì nhìn đời sống như một bức tranh phẳng, cần soi chiếu ở nhiều góc độ, thấu hiểu những hoàn cảnh phức tạp.

Cái đẹp phải đi đôi với cái thiện: Chỉ khi gắn với lòng trắc ẩn, nghệ thuật mới có giá trị nhân văn lâu bền.

Qua nhân vật Phùng, Nguyễn Minh Châu muốn gửi gắm một thông điệp: Người nghệ sĩ chân chính không chỉ là kẻ săn tìm cái đẹp, mà còn là người khám phá sự thật và góp phần làm cho cuộc đời tốt đẹp hơn. Để làm được điều đó, nghệ sĩ phải có một trái tim nhân hậu, một cái nhìn sâu sắc và dũng cảm đối diện với mọi khía cạnh của cuộc sống.

Từ câu chuyện “chiếc thuyền ngoài xa”, ta nhận ra rằng, phía sau những gì ta nhìn thấy luôn tồn tại những tầng sâu ẩn giấu. Sự thật đôi khi phức tạp và trái ngược với những ấn tượng ban đầu. Vì vậy, để hiểu một con người, một cuộc đời, cần vượt qua vẻ ngoài hào nhoáng để chạm đến bản chất, đến nguyên nhân gốc rễ của mọi vấn đề.

Chiếc thuyền ngoài xa không chỉ kể về một chuyến đi săn ảnh của một nghệ sĩ nhiếp ảnh, mà còn là một hành trình nhận thức mang tính biểu tượng về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống. Phùng, từ chỗ say mê cái đẹp thuần túy, đã trưởng thành về tư tưởng khi nhận ra rằng nghệ thuật chỉ thực sự có ý nghĩa khi gắn với sự thật và hướng con người đến cái thiện.

Nguyễn Minh Châu đã khéo léo dùng câu chuyện của Phùng để soi chiếu vào hành trình đổi mới của văn học Việt Nam thời kỳ hậu chiến – khi các nhà văn bắt đầu rời xa những bức tranh lãng mạn một màu để đến với đời sống đời thường, đầy phức tạp nhưng giàu giá trị nhân bản. Tác phẩm nhắc nhở mỗi chúng ta: Hãy nhìn đời bằng cả đôi mắt và trái tim, để không bỏ sót những nỗi đau ẩn khuất và để cái đẹp, cái thiện luôn song hành.

Bài văn 2:

Trong hệ thống các hình tượng người nghệ sĩ trong văn học hiện đại Việt Nam, bên cạnh kiến trúc sư Vũ Như Tô, văn sĩ hộ Hộ, nhân vật thi sĩ trong Tiếng hát con tàu ta không thể không nhắc đến nhiếp ảnh gia Phùng, nhân vật chính trong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu. Thông qua hành trình kiếm tìm lý tưởng nghệ thuật của nghệ sĩ Phùng, nhà văn nhẹ nhàng gợi mở về những triết lí về cuộc sống không khỏi khiến chúng ta phải suy ngẫm.

Hành trình kiếm tìm lí tưởng nghệ thuật của nghệ sĩ Phùng thể hiện qua một loạt sự kiện mang tính nhận thức. Trước hết, ta có thể thấy Phùng vốn là một nghệ sĩ nhiếp ảnh, một ngành nghệ thuật khám phá cuộc sống thông qua đôi mắt, qua cách nhìn của nghệ sĩ. Tình huống xảy ra với Phùng bắt đầu trong lần đi công tác để chụp bộ ảnh lịch. Phùng đã đến một vùng biển miền Trung. Ở đây, anh đã bắt gặp khung cảnh tuyệt mĩ của thiên nhiên vào thời điểm sáng sớm trên biển, sương trắng như sữa, pha màu hồng của mặt trời, điểm thêm vài bóng im phăng phắc như pho tượng trước mui thuyền.

Tất cả như bức tranh mực tầu của danh hoạ thời cổ hài hoà, thực đơn giản mà toàn bích. Chứng kiến khung cảnh đó, Phùng cảm thấy vô cùng bối rối, trái tim như có ai bóp thắt trong trạng thái xúc động cực điểm. Lúc này, anh đã có khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn và một niềm hạnh phúc tràn ngập do cái đẹp tuyệt đỉnh mang lại. Điều đó đã khiến Phùng tin rằng “cái đẹp chính là đạo đức”, cái Mĩ chính là cái Thiện. Chi tiết này cho thấy, Phùng là một người có tố chất nghệ sĩ ở phương diện biết khám phá và say mê cái đẹp, nhưng tiếc rằng, cái nhìn của anh về cuộc sống còn quá giản đơn.

Sau đó, một sự kiện kinh hoàng xảy ra đã khiến nhận thức của Phùng có bước ngoặt lớn. Đó là, trên nền thiên nhiên tuyệt bích kia, Phùng đột nhiên chứng kiến cảnh bạo lực dã man của một người đàn ông hàng chài với vợ. Phùng kinh ngạc đến mức đứng há mồm ra nhìn trong mấy phút. Sau đấy, anh đã lao vào can ngăn vì không thể dửng dưng trước nỗi đau của con người. Nhưng điều đáng nói nhất là tâm trạng và suy nghĩ của anh sau khi đôi vợ chồng và đứa con gia đình hàng chài bỏ đi: anh vẫn không chịu tin đây là hiện thực mà chỉ “như một câu chuyện cổ đầy quái đản”. Phùng không thể tin nổi cái xấu xa, đau khổ có ngay trong khung cảnh tuyệt mĩ của thiên nhiên. Đến lúc này, Phùng đã hiểu ra rằng, cái đẹp không còn là đạo đức nữa, cái Mĩ chưa chắc là cái thiện. Đây là bước ngoặt đầu tiên trong nhận thức của Phùng về cuộc sống.

Sự kiện tạo ra bước ngoặt thứ hai của anh là câu chuyện xảy ra ở toà án. Ban đầu, Phùng và Đẩu – người bạn thân của anh, hiện đang làm chánh án – khuyên người phụ nữ bỏ chồng cho đỡ khổ. Đây là cách nghĩ tốt đẹp nhưng đơn giản, bởi hai anh chỉ biết bênh vực quyền sống con người bằng pháp luật. Vì thế, sau khi nghe lời nói của người đàn bà hàng chài, trước cái lí, cái tình rất thật, không thể bác bỏ của người đàn bà, anh cảm thông, đồng tình với chị, hiểu quy luật khắc nghiệt của cuộc đời. Đến đây, anh đã thấy cả nỗi khổ lẫn vẻ đẹp trong người đàn bà và trong cuộc sống khổ cực của chị. Anh đã hiểu rằng cuộc sống là một điều phức tạp, không thể có cái nhìn giản đơn, phiến diện. Không thể chỉ dùng lí trí máy móc để phán xét và hành động. Đến đây, nhận thức của Phùng đã có bước ngoặt thứ hai.

Cuối cùng, sự kiện tạo bước ngoặt thứ ba cho nhận thức của Phùng đến khi anh trở về sau chuyến công tác. Anh đã quyết định thay đổi tác phẩm của mình: dùng ảnh đen trắng thay cho ảnh màu để làm nổi bất hai mảng tương phản, qua đó để diễn tả sâu sắc những nghịch lí cuộc đời. Đặc biệt, từ trong bức anh ấy, nếu “ngắm kĩ”, người ta vẫn thấy màu hồng. Đó là cái nhìn lạc quan về cuộc đời dù trong đó còn có biết bao đau khổ, tăm tối. Nhất là, nếu “nhìn lâu hơn”, người ta thấy bước ra khỏi tấm ảnh là người đàn bà thô kệch, lam lũ, nhợt nhạt vì kéo lưới suốt đêm (cái khổ) nhưng bước chân vẫn chậm rãi, chắc chắn (cái đẹp của sức sống mạnh mẽ), lẫn vào đám đông (cái phổ biến, bị che lấp đòi hỏi sự khám phá).

Tới lúc này, thực sự Phùng đã thấm thía sứ mệnh của nghệ thuật: không chỉ thấy vẻ đẹp bề ngoài mà còn thấy cả hiện thực đau khổ, đặc biệt là vẻ đẹp ẩn sâu bên trong cuộc sống, trong con người lao động. Muốn vậy, người nghệ sĩ phải có cái nhìn đa chiều, sâu sắc về cuộc đời.

Qua hai phát hiện của nghệ sĩ Phùng, Nguyễn Minh Châu muốn người đọc nhận thức về mối quan hệ giữa nghệ thuật và đời sống. Nghệ thuật không thể chỉ dừng lại ở vẻ đẹp bề ngoài nhất là cái vẻ đẹp tuyệt vời thơ mộng, mà còn phải thấu nhị tới bề sâu, bề sâu của cuộc đời không hề đơn giản, mà tâm điểm chính là con người với số phận đa đoan, với mọi nhọc nhằn và cả khổ đau, không hiếm những ngang trái bi kịch. Cuộc đời đâu phải chỉ toàn màu hồng, cuộc đời không đơn giản, xuôi chiều mà chứa đựng nhiều nghịch

Nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng chính là “điểm nhìn nghệ thuật” của nhà văn, là hình tượng nhân vật kể chuyện vừa đem lại tính chân thực và hấp dẫn cho câu chuyện kể vừa tạo ra một khoảng cách, một “cự ly”, một độ lùi nhất định để suy ngẫm. Chiếc thuyền được đặt trong khung cảnh dữ dội của một cơn biển động, cuộc vật lộn mưu sinh nhọc nhằn vẫn còn đó. Nó cho thấy rằng, chiếc thuyền ngoài xa đâu chỉ là vấn đề về mối quan hệ giữa nghệ thuật và đời sống. Sức ám ảnh người đọc ở tác phẩm này còn là mối quan hoài đến xót xa, day dứt của nhà văn về những nỗi nhọc nhằn đau khổ của con người, giống như những người đi biển họ vẫn luôn phải chống chọi với phong ba và bão táp và cuộc sống vốn chẳng bao giờ bình yên.