Mạch cảm xúc

Khái niệm

– Mạch cảm xúc là sự vận động, biến đổi cảm xúc của nhân vật trữ tình xuyên suốt một đoạn thơ hoặc bài thơ, thường gắn với sự quan sát, hồi tưởng, liên tưởng của tác giả.

Cách xác định mạch cảm xúc trong bài thơ

– Bước 1: Xác định nhân vật trữ tình và bối cảnh cảm xúc

Nhân vật trữ tình: Người bộc lộ cảm xúc trong tác phẩm (có thể xưng “tôi”, “em”, hoặc ẩn sau hình ảnh, sự vật).
Bối cảnh: Thời gian, không gian, tình huống diễn ra cảm xúc ban đầu.
Cảm xúc mở đầu: Từ bối cảnh, xác định cảm xúc xuất phát (vui, buồn, tự hào, hoài niệm…).

🔹Gợi ý câu hỏi:

1. Ai đang “nói” trong bài thơ?
2. Họ đang ở đâu, trong hoàn cảnh nào?
3. Cảm xúc ban đầu là gì?

– Bước 2: Theo dõi sự chuyển biến cảm xúc qua từng phần

Chia bài thơ thành các khổ hoặc ý chính
Xác định cảm xúc ở từng phần và sự thay đổi: Vui → buồn? Nhớ nhung → hi vọng? Xúc động → tự hào?

✨Dấu hiệu nhận diện:

Ngôn ngữ: từ láy, điệp ngữ, ẩn dụ, hoán dụ…
Hình ảnh: lặp lại, mở rộng, phát triển theo mạch liên tưởng.

– Bước 3: Khái quát mạch cảm xúc toàn bài

Tóm tắt trình tự diễn tiến cảm xúc:

1. Mở đầu: cảm xúc gì?
2. Tiếp diễn: thay đổi thế nào?
3. Kết thúc: cảm xúc kết lại? Thông điệp gửi gắm?

Trả lời : Mạch cảm xúc của bài thơ đi từ … đến … và kết thúc bằng …, thể hiện thông điệp …

Ví dụ minh họa – Sang thu (Hữu Thỉnh)

– Bước 1: Xác định nhân vật trữ tình và bối cảnh cảm xúc

Nhân vật trữ tình: Một người quan sát thiên nhiên (có thể chính tác giả) khi mùa thu đang đến.
Bối cảnh: Thời điểm giao mùa, cuối hạ sang thu, không gian làng quê yên bình.
Cảm xúc mở đầu: Ngỡ ngàng, bâng khuâng, nhẹ nhàng trước tín hiệu của mùa thu.

– Bước 2: Theo dõi sự chuyển biến cảm xúc

Khổ 1: Ngỡ ngàng, bâng khuâng khi nhận ra hương ổi, gió se, sương thu.
Khổ 2: Cảm xúc mở rộng thành suy tư, cảm nhận sự biến đổi của đất trời (sông, chim, mây).
Khổ 3: Cảm xúc lắng sâu thành chiêm nghiệm, liên hệ sự chuyển mùa với quy luật đời người (từ trẻ sang già, từ sôi nổi sang chín chắn).

➡️Mạch cảm xúc: Ngỡ ngàng → say mê cảm nhận → lắng lại suy tư.

– Bước 3: Khái quát mạch cảm xúc toàn bài: Mạch cảm xúc của bài thơ đi từ sự ngỡ ngàng, bâng khuâng trước tín hiệu mùa thu, đến niềm say mê khám phá vẻ đẹp giao mùa, và kết lại bằng suy tư sâu lắng về sự chuyển biến của đất trời và con người thể hiện tâm hồn tinh tế, nhạy cảm, giàu triết lý của nhà thơ..

Cảm hứng chủ đạo

– Cảm hứng chủ đạo là trạng thái tình cảm mãnh liệt, thường gắn với tư tưởng và đánh giá nhất định được thể hiện xuyên suốt tác phẩm, tác động đến cảm xúc của người đọc.

Ví dụ:

Đò lèn.

Thuở nhỏ tôi ra cống Na câu cá
níu váy bà đi chợ Bình Lâm
bắt chim sẻ ở vành tai tượng Phật
và đôi khi ăn trộm nhãn chùa Trần.

Thuở nhỏ tôi lên chơi đền Cây Thị
chân đất đi đêm xem lễ đền Sòng
mùi huệ trắng quyện khói trầm thơm lắm
điệu hát văn lảo đảo bóng cô đồng.

Tôi đâu biết bà tôi cơ cực thế
bà mò cua xúc tép ở đồng Quan
bà đi gánh chè xanh Ba Trại
Quán Cháo, Đồng Giao thập thững những đêm hàn.

Tôi trong suốt giữa hai bờ hư – thực
giữa bà tôi và tiên phật, thánh thần
cái năm đói củ dong riềng luộc sượng
cứ nghe thơm mùi huệ trắng, hương trầm.

Bom Mỹ dội, nhà bà tôi bay mất
đền Sòng bay, bay tuốt cả chùa chiền
thánh với Phật rủ nhau đi đâu hết
bà tôi đi bán trứng ở ga Lèn.

Tôi đi lính, lâu không về quê ngoại
dòng sông xưa vẫn bên lở bên bồi
khi tôi biết thương bà thì đã muộn
bà chỉ còn là một nấm cỏ thôi!

(Nguyễn Duy)

– Mạch cảm xúc: Mở đầu bài thơ, người cháu nhớ những ký ức của tuổi thơ, nhớ lại hình ảnh người bà tảo tần, lam lũ sớm hôm, vất vả nuôi mình khôn lớn. Cuối bài thơ là sự thức tỉnh, hối tiếc, ân hận muộn màng của người cháu khi đã vô tâm, không thấu hiểu nỗi cơ cực của bà.

– Cảm hứng chủ đạo: Lòng yêu thương và biết ơn sâu sắc của người cháu đối với người bà tảo tần, hiền hậu (Tình cảm gia đình)

Xem thêm: