Đọc văn bản sau:
THƯ SINH HỌ DIỆP
(Tóm lược: Chàng thư sinh họ Diệp ở miền Hoài Hương có tài văn chương xuất chúng nhưng đường công danh lận đận. Được quan Đinh Thừa Hạc trọng dụng, chu cấp và hết lòng nâng đỡ, chàng từng đỗ đầu sơ thí nhưng lại trượt thi Hương, suy sụp tinh thần và lâm bệnh. Khi ông Đinh bị bãi chức về quê, hai người cùng trở về, chàng dạy học cho con ông Đinh, giúp cậu thi đỗ cao. Dù không màng danh lợi, chàng vẫn được tri kỷ thấu hiểu và trọng đãi. Qua một năm, chàng vào trường thi Hương ở kinh, đỗ Cử nhân).
Vừa lúc ông được bổ đi coi thi ở Hà Nam bàn nhân tiện nói với chàng rằng:
– Chuyến đi này không xa quê hương tiên sinh là mấy. Nay hãy nhẹ bước đường mây, tiên sinh cũng nên một phen về làng cho được khoái chí.
Chàng cũng mừng. Rồi chọn ngày tốt lên đường. Ðến địa giới Hoài Dương, công tử cho người và ngựa đưa chàng về. Ðến nhà thấy cổng ngõ tiêu điều, chàng chạnh lòng buồn bã lững thững đi vào sân. Người vợ cầm nong nia đi ra, thấy chàng thì vứt xuống sợ hãi bỏ chạy.
Chàng rẫu rĩ mà nói:
– Ta bây giờ đã nên danh phận rồi. Mới ba bốn năm không thấy mặt, sao bông như không quen biết nhau vậy?
Người vợ đứng xa mà bảo rằng:
– Chàng chết đã lâu, còn nói nên danh nên phận gì nữa? Sở dĩ còn để mãi linh cữu trong nhà, là vì nhà nghèo con bé đó mà thôi! Nay thằng cả đã khôn lớn, cũng đang tìm một ngôi đất để đưa chàng ra. Chớ nên hiện về làm gở để quấy người sống.
Chàng nghe nói thì bùi ngùi rũ rượi, bàn lững thững đi vào trong nhà, thấy linh cữu rành rành, liền ngã ra giữa đất mà biến mất.
Người vợ kinh hãi nhìn xuống thấy áo mũ giày tất bỏ đấy, như cái xác lột. Nàng mũi lòng quá, ôm xống áo khóc lóc. Người con đi học về, thấy một cỗ xe ngựa buộc ở trước thì dò hỏi xem ở đâu đến, rồi kinh hãi chạy về báo với mẹ. Mẹ gạt nước mắt kể lại chuyện vừa xảy ra. Lại hỏi kỹ những người theo hầu mới biết rõ đầu đuôi.
Người theo hầu trở về, công tử nghe tin nước mắt rơi ướt cả ngực, lập tức lên xe, đến tận nhà mà khóc, rồi bỏ tiền lo liệu việc tang, chôn cất theo lệ hiếu liêm. Lại chu cấp rất hậu cho đứa con, mời thầy về dạy và gửi gắm cho quan học sứ, hơn một năm sau được vào nhà học phán.
Thực hiện các yêu cầu sau:
Câu 1. Văn bản trên thuộc thể loại nào. Hãy nêu một đặc điểm nhận biết thể loại ấy.
Câu 2. Chuyển lời dẫn sau thành lời dẫn gián tiếp:
Chàng rẫu rĩ mà nói:
– Ta bây giờ đã nên danh phận rồi. Mới ba bốn năm không thấy mặt, sao bông như không quen biết nhau vậy?
Câu 3. Nêu ý nghĩa chi tiết kì ảo: “Chàng nghe nói thì bùi ngùi rũ rượi, bàn lững thững đi vào trong nhà, thấy linh cữu rành rành, liền ngã ra giữa đất mà biến mất”.
Câu 4. Em có nhận xét gì về tính cách chàng thư sinh họ Diệp? Chi tiết nào thể hiện tính cách ấy?
Câu 4. Hành động khi nghe tin thư sinh họ Diệp mất, công tử “nước mắt rơi ướt cả ngực, lập tức lên xe, đến tận nhà mà khóc, rồi bỏ tiền lo liệu việc tang, chôn cất theo lệ hiếu liêm. Lại chu cấp rất hậu cho đứa con, mời thầy về dạy và gửi gắm cho quan học sứ,…” thể hiện tình cảm, phẩm chất gì ở nhân vật này?
Câu 5. Nêu ý nghĩa tư tưởng mà tác giả muốn gửi gắm qua câu chuyện về thư sinh họ Diệp.
Câu 6. Từ nội dung câu chuyện, em rút ra được thông điệp gì trong cuộc sống (trình bày khoảng 5–7 dòng).
* GỢI Ý TRẢ LỜI:
Câu 1.
– Xác định thể loại văn bản: Văn bản trên thuộc thể loại truyện truyền kì (truyện trung đại có yếu tố kì ảo).
– Đặc điểm nhận biết:
- Có sự kết hợp giữa yếu tố hiện thực và yếu tố hoang đường, kì ảo (nhân vật thư sinh họ Diệp đã chết nhưng hiện về, rồi biến mất), qua đó gửi gắm tư tưởng, quan niệm của người xưa về cuộc đời và con người.
- Nhân vật kì ảo: thư sinh họ Diệp đã chết nhưng vẫn ở trần gian. Đến khi trở về nhà, nhìn thấy linh cửu của mình mới tan biến.
Câu 2.
→ Lời dẫn gián tiếp:
- Chàng rầu rĩ than rằng mình bây giờ đã nên danh phận, mới ba bốn năm không gặp mà vợ lại cư xử như thể không quen biết, thật đau lòng biết bao.
- Chàng rầu rĩ tự hỏi rằng mình nay đã có danh phận, chỉ mới ba bốn năm không gặp, cớ sao vợ lại đối xử như thể không còn quen biết nữa?
Câu 3. Chi tiết kì ảo “chàng thấy linh cữu rành rành, liền ngã ra giữa đất mà biến mất” có ý nghĩa:
- Khẳng định chàng thư sinh họ Diệp thực chất đã chết, chỉ hiện về trong khoảnh khắc ngắn ngủi nơi trần thế.
- Thể hiện bi kịch đau xót của một con người tài hoa nhưng bạc mệnh, chưa kịp hưởng hạnh phúc gia đình và công danh.
- Tạo màu sắc kì ảo cho truyện truyền kì, làm tăng sức ám ảnh và giá trị nghệ thuật của tác phẩm.
- Gợi niềm thương cảm sâu sắc nơi người đọc trước số phận con người trong xã hội xưa, đồng thời nhấn mạnh ranh giới mong manh giữa cõi sống và cõi chết.
Câu 4.
– Tình cảm, phẩm chất của công tử đối với thư sinh họ Diệp:
- Kính trọng và biết ơn sâu sắc đối với thầy.
- Sống có tình có nghĩa.
Câu 5. Qua câu chuyện, tác giả gửi gắm tư tưởng:
– Ca ngợi tình nghĩa tri kỉ, lòng nhân ái giữa con người với con người.
– Thể hiện niềm xót thương cho những kẻ tài hoa nhưng bạc mệnh.
– Đồng thời khẳng định: nhân cách, nghĩa tình mới là giá trị bền vững hơn công danh phú quý.
Câu 6. Câu chuyện về thư sinh họ Diệp gửi đến em thông điệp sâu sắc về cuộc sống. Trong đời, tài năng rất đáng quý nhưng tình nghĩa sâu nặng và nhân cách cao cả còn đáng trân trọng hơn. Con người cần biết sống nhân hậu, thủy chung, tri ân, biết nâng đỡ và trân quý người khác khi họ gặp hoạn nạn. Đồng thời, mỗi người cũng cần kiên trì, giữ vững phẩm chất tốt đẹp dù cuộc đời còn nhiều bất công và thử thách.
