PHẦN I ĐỌC HIỂU (4,0 điểm)
Đọc văn bản sau:
MẸ TÔI
(Phong Thu)
Có người bạn nhỏ, tên cậu ấy là Lâm. Nhà Lâm đông anh em nên mọi thứ so với bạn bè không thể nào bằng được. Bạn khác mất chiếc bút máy thì lập tức bố mẹ đã mua cho chiếc mới ngay, với Lâm thì không. Cái bút bi mà cậu ấy đang viết từ mấy tháng nay, chỉ thay ruột còn cái vỏ vẫn tốt. Lâm còn biết chữa khi bút bị tắc mực. Tôi có hỏi sao cậu ấy cẩn thận, tiết kiệm thế? Lâm trả lời:
– Nhà tớ nghèo, mà mẹ tớ lại không được khỏe.
Tôi nghe, vừa quý vừa thương cậu ấy.
Hồi đầu năm học, tôi có cho Lâm vay hơn chục nghìn để mua sách giáo khoa. Trong buổi nộp tiền Lâm không có đủ, tôi đã đưa cho Lâm số tiền mua sách hãy còn thừa. Về nhà, tôi nói lại cho mẹ tôi biết. Mẹ mắng:
– Ngày mai, phải đi đòi về. Hay là tiêu bậy rồi?
Tôi biết đến mai, Lâm chưa thể trả và cũng không muốn mẹ tôi hiểu lầm về tôi và Lâm. Miệng thì “ vâng” nhưng trong lòng tôi lo lắm.
Hôm sau, mẹ tôi hỏi, tôi thưa là Lâm chưa có. Mẹ tôi không vui và tôi cũng băn khoăn không biết làm thế nào. May sao, ba ngày sau, Lâm mang tiền đến trả đúng vào lúc mẹ tôi đang có nhà. Cậu ấy hai tay cầm tiền, thưa với mẹ tôi:
– Thưa bác, hôm nọ cháu thiếu tiền mua sách nên…
Mẹ tôi mỉm cười nhìn Lâm đăm đắm rồi bất chợt hỏi:
– Ai vá áo cho cháu đấy?
Lâm có vẻ ngượng. Tận lúc ấy tôi mới nhìn thấy miếng vá ở vai áo bạn tôi. Màu của mụn vá khác với màu vải của áo. Lâm khẽ thưa:
– Cháu… vá lấy đấy ạ!
Mẹ tôi âu yếm bảo Lâm:
– Cháu cởi ra – Bà quay về phía tôi. – Con lấy áo của con cho bạn mặc tạm kẻo lạnh…
Nói rồi mẹ tôi đứng lên mở ngăn kéo đựng đồ khâu, lấy kim chỉ và chọn mụn vải giống với màu áo của Lâm, vá lại áo cho nó. Vá xong, mẹ vừa cắn chỉ vừa nhìn Lâm:
– Chắc mẹ cháu bận lắm, hay mẹ cháu ở xa?
Lâm hơi cúi đầu:
– Vâng. Mẹ cháu bận lắm, mà các em cháu còn nhỏ ạ!
– Cháu là lớn nhất?
– Vâng ạ!
Lúc Lâm đã ra về, mẹ tôi mới bảo tôi:
– Bạn con là một đứa con biết thương mẹ và ngoan. Hôm nọ mẹ mà biết, mẹ đã không mắng con.
Tôi liền thưa rõ ý định của tôi:
– Con đã định để dành tiền rồi trả lại tiền của mẹ thay cho cậu ấy, nhưng cậu ấy không chịu. Cậu ấy bảo: “ Đã vay thì phải trả nếu không cậu sẽ bị mẹ cậu mắng.”
Mẹ tôi im lặng. Một lát, người bảo:
– Thỉnh thoảng, con rủ bạn ấy sang nhà ta chơi và học bài với nhau cho vui,…
Tôi ôm lấy mẹ, nóng cả mắt. Nước mắt chảy chực trào ra vì sung sướng
(In trong Những truyện viết cho thiếu nhi hay, NXB Kim Đồng, 2021)
* Chú thích:
– Tác giả Phong Thu sinh năm 1934, quê Thái Bình. Ông là một nhà văn có nhiều đóng góp cho văn học thiếu nhi. Ông có sở trường viết về đề tài gia đình, tình mẫu tử với những câu chuyện bình dị, sâu sắc chạm tới trái tim người đọc.
Thực hiện các yêu cầu:
Câu 1 (0,5 điểm): Xác định lời của người kể chuyện và lời của nhân vật trong những câu văn sau:
“Mẹ tôi im lặng. Một lát, người bảo:
– Thỉnh thoảng, con rủ bạn ấy sang nhà ta chơi và học bài với nhau cho vui,…”
Câu 2 (0,5 điểm): Tìm trong văn bản những chi tiết miêu tả hoàn cảnh của nhân vật Lâm.
Câu 3 (1,0 điểm): Nêu tác dụng của biện pháp tu từ liệt kê trong câu văn sau: “Nói rồi mẹ tôi đứng lên mở ngăn kéo đựng đồ khâu, lấy kim chỉ và chọn mụn vải giống với màu áo của Lâm, vá lại áo cho nó”.
Câu 4 (1,0 điểm): Ý nghĩa chi tiết mẹ của “tôi” vá áo cho Lâm.
Câu 5 (1,0 điểm): Qua văn bản, hãy rút ra thông điệp sâu sắc nhất về tình bạn. Lí giải vì sao.
II. PHẦN VIẾT (6,0 điểm).
Câu 1 (2,0 điểm): Viết đoạn văn (khoảng 200 chữ) bày tỏ suy nghĩ của em về hình tượng người mẹ trong truyện ngắn “Mẹ tôi” được nêu ở phần đọc – hiểu.
Câu 2 (4,0 điểm): Những ngày gần đây hình ảnh cụ Trần Văn Thanh (76 tuổi, trú tại Thành phố Vinh, Nghệ An) lái xe máy vượt gần 1.400km vào Thành phố Hồ Chí Minh để kịp dự lễ diễu binh mừng 50 năm Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước được chia sẻ rộng rãi trên các nền tảng mạng xã hội. Hình ảnh cụ mặc quân phục, lái xe máy cùng lá cờ đỏ sao vàng tung bay phấp phới phía sau đã chạm đến trái tim của hàng triệu người dân Việt Nam, đặc biệt khơi dậy trách nhiệm của thế hệ trẻ trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Hãy viết một bài văn nghị luận (khoảng 600 chữ), bày tỏ quan điểm của em về trách nhiệm của thế hệ trẻ ngày nay trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước, từ đó đề xuất giải pháp để phát huy tinh thần ấy.
GỢI Ý TRẢ LỜI:
I. PHẦN ĐỌC HIỂU
Câu 1:
– Lời của người kể chuyện: Mẹ tôi im lặng. Một lát, người bảo.
– Lời của nhân vật ( người mẹ): Thỉnh thoảng, con rủ bạn ấy sang nhà ta chơi và học bài với nhau cho vui,…
Câu 2: Những chi tiết miêu tả hoàn cảnh của nhân vật Lâm: đông anh em, nhà nghèo, mẹ không được khỏe.
Câu 3:
– Biện pháp tu từ liệt kê: đứng lên mở ngăn kéo đựng đồ khâu, lấy kim chỉ, chọn mụn vải, vá lại áo. .
– Tác dụng:
+ Tạo nhịp điệu cho câu văn, gây ấn tượng cho người đọc.
+ Diễn tả loạt hành động của người mẹ vá áo cho Lâm. Đối với Lâm, bà hết sức tận tình, ân cần, tỉ mỉ, chu đáo mong có thể giúp phần nào cho hoàn cảnh hiện tại của cậu bé; nhằm tôn lên tấm lòng lương thiện, nhân hậu của người mẹ dành cho bạn của con trai mình.
+ Từ đó, tác giả thể hiện thái độ trân trọng, ngợi ca cái tâm của người mẹ.
Câu 4: Ý nghĩa của chi tiết mẹ của “ tôi” vá áo cho Lâm:
+ Đây là một chi tiết quan trọng trong sự phát triển của cốt truyện, tạo sự bất ngờ trong suy nghĩ của nhân vật tôi và độc giả.
+ Đồng thời thể hiện tình yêu thương, sự quan tâm chân thành, và lòng vị tha của người mẹ.
Câu 5:
– Học sinh nêu được thông điệp mà mình cho là sâu sắc nhất và lí giải hợp lí.
Ví dụ như sau:
– Thông điệp sâu sắc nhất về tình bạn: Là bạn bè, chúng ta cần thấu hiểu, cảm thông, chia sẻ và giúp đỡ nhau trong cuộc sống, nhất là lúc bạn bè gặp khó khăn.
– Bởi vì:
+ Trong cuộc sống, ai cũng có những lúc vui hay buồn, thuận lợi hay khó khăn… Khi bạn gặp khó khăn thì cần có sự thấu hiểu, cảm thông, chia sẻ.
+ Sự cảm thông, thấu hiểu, chia sẻ sẽ là nguồn động viên lớn giúp bạn vượt qua khó khăn, thử thách để vươn lên trong cuộc sống, đó là cơ sở để tạo lên một tình bạn đẹp.
⇒ Vì vậy, mỗi người hãy xây dựng cho mình một tình bạn đẹp.
II. PHẦN VIẾT
Câu 1 (2,0 điểm): Viết đoạn văn (khoảng 200 chữ) bày tỏ suy nghĩ của em về hình tượng người mẹ trong truyện ngắn “Mẹ tôi” được nêu ở phần đọc – hiểu.
* Yêu cầu về kĩ năng
– Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng đoạn văn: Học sinh có thể trình bày đoạn văn theo cách diễn dịch, quy nạp hoặc tổng phân hợp…
– Xác định đúng vấn đề cần nghị luận
– Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp tiếng Việt.
– Học sinh có những suy nghĩ, cách nhìn riêng, mới mẻ về vấn đề nghị luận, có sáng tạo trong viết câu, dựng đoạn, lời văn sinh động, hấp dẫn.
– Học sinh có nhiều cách khai thác, trình bày theo mạch ý hoặc theo bố cục đều được. Mục đích là thành lập đoạn văn làm rõ được vấn đề, cảm nhận được về “ước mơ”.
* Yêu cầu về nội dung
Học sinh có thể lựa chọn các thao tác lập luận phù hợp để triển khai vấn đề nghị luận theo nhiều cách khác nhau, có thể triển khai theo hướng sau:
– Mở đoạn: Giới thiệu tác giả Phong Thu, truyện ngắn “ Mẹ tôi”, vấn đề nghị luận: Hình tượng người mẹ.
– Thân đoạn: cảm nhận về hình tượng người mẹ trong văn bản.
Hình tượng nhân vật người mẹ xuất hiện qua không nhiều chi tiết nhưng để lại ấn tượng với độc giả bởi nhiều phẩm chất tốt đẹp:
+ Mẹ là người nghiêm khắc nhưng công bằng và biết lắng nghe: ban đầu mẹ mắng con vì cho bạn vay tiền; khi nhận ra mình đã hiểu lầm thì nhẹ nhàng thừa nhận điều đó…
+ Mẹ là người tinh tế, thấu hiểu cảm thông: nhận ra hoàn cảnh của Lâm từ một miếng áo vá, không chê Lâm nghèo, sẵn sàng vá áo cho Lâm, mong con học được từ Lâm những điều tốt đẹp.
+ Mẹ còn là người giàu tình thương yêu và nhân hậu: mở lòng đón nhận bạn của con, mời đến nhà chơi và học cùng con mình…
→ Hình tượng người mẹ trong truyện là biểu tượng của tình mẫu tử thiêng liêng, của lòng nhân ái và sự vị tha.
+ Đánh giá nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật: Nhân vật được xây dựng qua hành động, lời nói, cử chỉ; khắc họa tâm lí nhân vật tinh tế; ngôn ngữ kể chuyện mộc mạc, giàu cảm xúc….
– Kết đoạn: Nhấn mạnh lại vẻ đẹp của hình tượng nhân vật người mẹ, liên hệ và đưa ra bài học/ thông điệp.
* Lưu ý: Trong quá trình phân tích, học sinh cần khái quát được đặc điểm của hình tượng nhân vật người mẹ. Nếu chỉ kể lại sự việc, phân tích sơ sài thì chỉ cho 0,5 điểm.
Câu 2
* Yêu cầu về kĩ năng:
– Đảm bảo cấu trúc và dung lượng của một bài nghị luận xã hội.
– Chính tả, dùng từ, đặt câu: đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp, ngữ nghĩa tiếng Việt.
– Sáng tạo: cách diễn đạt độc đáo, có suy nghĩ riêng về vấn đề…
– Trình bày được ý kiến bàn luận về vấn đề với hệ thống luận điểm chặt chẽ, lí lẽ thuyết phục, bằng chứng tiêu biểu và xác thực.
* Yêu cầu về nội dung: Học sinh triển khai theo nhiều cách, hệ thống ý linh hoạt, có thể triển khai theo hướng sau.
1. Giới thiệu vấn đề nghị luận: trách nhiệm của thế hệ trẻ ngày nay trong công cuộc xây dựng và bảo bệ đất nước, từ đó đề xuất giải pháp để phát huy tinh thần ấy.
2. Giải thích vấn đề, biểu hiện, nêu quan điểm
– Giải thích:
+ Trách nhiệm xây dựng đất nước là tham gia vào quá trình phát triển kinh tế, giữ gìn văn hóa, bảo vệ môi trường…làm cho đất nước giàu mạnh, hiện đại, văn minh.
+ Trách nhiệm bảo vệ đất nước là tham gia vào việc giữ gìn độc lập, chủ quyền và sự toàn vẹn lãnh thổ, bảo vệ an ninh, trật tự, bảo vệ các giá trị truyền thống khác.
– Biểu hiện: Thế hệ trẻ đã biết ra sức học tập, rèn luyện, tích cực tham gia các hoạt động vì cộng đồng, đất nước; tham gia các lực lượng vũ trang để bảo vệ đất nước.
– Quan điểm: Xây dựng và bảo vệ tổ quốc là bổn phận và trách nhiệm của thế hệ trẻ ngày nay.
3. Bàn luận
a. Vì sao thế hệ trẻ ngày nay cần phải có trách nhiệm trong việc xây dựng và bảo vệ tổ quốc? (Lý giải căn nguyên, cơ sở nảy sinh vấn đề trên)
– Non sông gấm vóc mà chúng ta được hưởng ngày hôm nay là mồ hôi, công sức, xương máu của biết bao thế hệ cha anh đã ngã xuống. Vì vậy thế hệ trẻ cần có trách nhiệm bảo vệ thành quả mà cha ông ta để lại.
– Thế hệ trẻ là chủ nhân tương lai của đất nước, là lực lượng nối tiếp để giữ gìn, xây dựng, phát triển những thành quả đó, góp phần xây dựng đất nước Việt Nam giàu mạnh, văn minh, sánh vai các cường quốc năm châu trên thế giới.
b. Ý nghĩa của việc thế hệ trẻ có trách nhiệm xây dựng và bảo vệ đất nước.
– Thể hiện lòng biết ơn và tiếp nối truyền thống quý báu của dân tộc. Đó cũng là cách thế hệ trẻ đền đáp công lao của cha ông, trân trọng những hi sinh của thế hệ đi trước.
– Giữ gìn độc lập, chủ quyền và an ninh quốc gia; góp phần phát triển đất nước bền vững…
– Góp phần hình thành nhân cách cao đẹp cho thế hệ trẻ. Vì khi sống có trách nhiệm, người trẻ sẽ có mục tiêu, lí tưởng, biết cống hiến thay vì hưởng thụ. Từ đó trưởng thành, sống đẹp, sống có ích hơn.
c. Nêu ý kiến trái chiều, phản bác.
HS đưa ra được ý kiến trái chiều và phản bác hợp lí, có thể là:
– Ý kiến trái chiều: Có ý kiến cho rằng “ Người trẻ nên sống thoải mái theo nhu cầu và mong muốn của bản thân còn xây dựng và bảo vệ tổ quốc là trách nhiệm của các chú bộ đội, công an”
– Phản bác: Đây là một quan điểm hoàn toàn sai lầm. Bởi vì, sống có trách nhiệm với đất nước không làm mất đi niềm vui, sự thoải mái của bản thân mà ngược lại còn giúp cho tuổi trẻ sống có ý nghĩa và được mọi người tôn trọng.
4. Đề xuất được giải pháp khả thi để phát huy.
HS đề xuất được những giải pháp hợp lí, phù hợp. Có thể là:
– Thế hệ trẻ tiếp tục nâng cao nhận thức về trách nhiệm của mình trong công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc trong thời đại mới.
– Tiếp tục rèn luyện đạo đức, bản lĩnh chính trị vững vàng, sống có lý tưởng hoài bão, có khát vọng cống hiến.
– Tự giác học tập, trau dồi tri thức, rèn luyện thân thể đảm bảo yêu cầu xây dựng và bảo vệ đất nước trong thời kì mới.
– Tích cực, nhiệt tình, có trách nhiệm trong việc tham gia hoạt động vì cộng đồng, tình nguyện, khởi nghiệp, sáng tạo.
– Sử dụng công nghệ thông tin và mạng xã hội một cách phù hợp: Chia sẻ thông tin về lòng yêu nước một cách tích cực, từ đó truyền cảm hứng sống đẹp. Phê phán những thông tin xấu, độc, phản động; đồng thời tự bảo vệ mình trước những luồng tư tưởng sai lệch.
– Sẵn sàng lên đường làm nhiệm vụ khi tổ quốc cần, sẵn sàng hi sinh lợi ích cá nhân ( thậm chí sẵn sàng hi sinh cả tính mạng của bản thân cho tổ quốc).
Dẫn chứng: HS sử dụng dẫn chứng phù hợp, tiêu biểu, kết hợp với lí lẽ nhuần nhuyễn.
5. Liên hệ với bản thân, rút ra bài học hoặc thông điệp có ý nghĩa.
