Nội dung:

I. Khái niệm

– Chủ đề của văn bản là tư tưởng, thông điệp, tình cảm hoặc quan điểm chủ đạo mà tác giả muốn thể hiện và gửi gắm qua văn bản.

– Nói cách khác, chủ đề của văn bản là vấn đề chính, vấn đề trung tâm mà văn bản biểu đạt (là vấn đề chủ yếu, trung tâm, là phương diện chính yếu của đề tài).

– Chủ đề là linh hồn của văn bản, là cái đích tư tưởng mà tác giả muốn người đọc cảm nhận và suy ngẫm sau khi tiếp nhận văn bản.

* Lưu ý: để xác định chủ đề của văn bản, cần trả lời câu hỏi: “Tác giả muốn nói gì?” hoặc “Tác giả muốn truyền tải thông điệp gì?”

📌 Ví dụ:

Bài thơ “Ánh trăng” – Nguyễn Duy:

→ Chủ đề: Nhắc nhở con người sống thủy chung, không quên quá khứ.

Truyện ngắn “Lão Hạc” – Nam Cao:

→ Chủ đề: Ca ngợi phẩm chất lương thiện, tình yêu thương con của người nông dân nghèo.

II. Đặc điểm của chủ đề

1. Tính định hướng tư tưởng:

→ Chủ đề là tư tưởng bao trùm toàn bộ văn bản, chi phối cách chọn nội dung, hình tượng, chi tiết.

2. Mang tính chủ quan, cá nhân:

→ Chủ đề phản ánh cái nhìn, cảm xúc, quan điểm của người viết về một vấn đề trong đời sống.

3. Thường mang giá trị nhân văn, giáo dục:

→ Chủ đề thường gợi mở những suy ngẫm sâu sắc về đạo lý, tình người, thời cuộc, bản ngã,…

4. Có thể tiềm ẩn hoặc hiện rõ:

→ Có văn bản nêu rõ chủ đề ngay từ đầu (văn nghị luận), có văn bản để người đọc tự khám phá qua chi tiết, hình ảnh (văn tự sự, trữ tình).

III. Cách xác định chủ đề của văn bản

Để xác định chủ đề, ta có thể thực hiện theo các bước sau:

✳️ Bước 1: Đọc kỹ văn bản

– Hiểu nội dung tổng thể.

– Chú ý đến các hình tượng chính (nhân vật, hình ảnh, chi tiết, cảm xúc…).

✳️ Bước 2: Xác định tư tưởng, cảm xúc chủ đạo..

– Văn bản ca ngợi, phản ánh, phê phán hay thức tỉnh điều gì?

– Có cảm xúc nào nổi bật xuyên suốt không (buồn, vui, biết ơn, day dứt, giận dữ, hy vọng…)?

✳️ Bước 3: Trả lời câu hỏi định hướng.

– Văn bản muốn truyền tải thông điệp gì?

– Người viết muốn nêu suy nghĩ gì về con người, xã hội, cuộc sống, quá khứ, tương lai,…?

✳️ Bước 4: Diễn đạt chủ đề bằng câu khái quát.

– Trả lời ngắn gọn trong một câu văn rõ ràng, mang tính chất tư tưởng (không kể lại chi tiết văn bản).-

IV. Phân biệt chủ đề với đề tài

Ví dụ về đề tài và chủ đề

Tác phẩm	Đề tài	Chủ đề
Đồng chí (Chính Hữu)	Người lính thời kì kháng chiến chống Pháp	Ngợi ca tình đồng đội, đồng chí cao cả, thiêng liêng của các anh bộ đội Cụ Hồ
Nói với con (Y Phương)	Gia đình – quê hương	Thể hiện tình cảm gia đình ấm cúng, ca ngợi truyền thống cần cù, sức sống mạnh mẽ của quê hương
Tắt đèn (Ngô Tất Tố)	Người nông dân trong xã hội cũ	Số phận bi thảm của người nông dân do chế độ sưu thuế, sự bóc lột tàn khốc trong xã hội thực dân nửa phong kiến.
Truyện Kiều (Nguyễn Du)	Người phụ nữ trong xã hội phong kiến	Số phận bi kịch của người phụ nữ, những ước mơ vươn tới hạnh phúc, vấn đề đấu tranh để thực hiện tự do và công lí.
Làng (Kim Lân)	Người nông dân thời kì kháng chiến chống Pháp	“Làng” của Kim Lân: Tình yêu làng, yêu nước thiết tha và tinh thần kháng chiến chống thực dân pháp xâm lược của người dân.
Lặng lẽ Sa Pa (Nguyễn Thành Long)	Người lao động trong xã hội mới	Ca ngợi những người lao động âm thầm cống hiến cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn chống Mĩ cứu nước.