Cảm nhận bài thơ “Không ngủ được” (Nhật kí trong tù – Hồ Chí Minh)

Cảm nhận bài thơ “Không ngủ được” (trích “Nhật kí trong tù” của Hồ Chí Minh)

Dàn bài chi tiết:

I. Mở bài:

– Giới thiệu khái quát về tác giả Hồ Chí Minh: là vị lãnh tụ vĩ đại, nhà thơ lớn của dân tộc Việt Nam. Thơ Bác thể hiện tâm hồn thanh cao, phong thái ung dung, tinh thần thép và lòng yêu nước sâu nặng.

– Giới thiệu tập thơ Nhật kí trong tù: Viết trong thời gian Bác bị giam ở nhà tù Tưởng Giới Thạch (1942–1943). Nhật kí trong tù là những trang nhật kí bằng thơ, vừa chân thực, vừa giàu chất nghệ thuật.

– Dẫn dắt và giới thiệu bài thơ “Không ngủ được”: Được sáng tác trong cảnh lao tù, bài thơ ghi lại một đêm trằn trọc của Bác – nhưng đằng sau giấc ngủ chưa thành là một tâm hồn yêu nước thiết tha, tràn đầy niềm tin vào lý tưởng cách mạng.

II. Thân bài:

1. Phân tích ý nghĩa nội dung, chủ đề

a. Hai câu đầu – Diễn tả trạng thái trằn trọc không ngủ được

“Một canh… hai canh… lại ba canh,
Trằn trọc băn khoăn, giấc chẳng thành;”

– Điệp từ “canh”: diễn tả thời gian đêm dài, trôi chậm; mỗi “canh” là một nhịp của sự thao thức, nặng nề.

– Từ láy “trằn trọc”, “băn khoăn”: thể hiện tâm trạng suy tư, day dứt, đầy trăn trở.

– Cảnh tù ngục vốn khắc nghiệt, song Bác không than vãn hay bi lụy, mà chỉ lặng lẽ cảm nhận sự dài dằng dặc của đêm khuya.

→ Qua đó thấy phong thái ung dung, tĩnh tại, tâm hồn luôn sống trong suy tư hướng về sự nghiệp lớn.

b. Hai câu cuối: Giấc mộng lý tưởng và niềm tin cách mạng

“Canh bốn, canh năm vừa chợp mắt,
Sao vàng năm cánh mộng hồn quanh.”

– “Canh bốn, canh năm” – thời điểm gần sáng → biểu tượng cho bình minh, ánh sáng của tự do sắp đến.

– Khi vừa “chợp mắt”, Bác mơ thấy “Sao vàng năm cánh” – hình ảnh lá cờ đỏ sao vàng, biểu tượng thiêng liêng của Tổ quốc và cách mạng Việt Nam.

– Giấc mộng ấy không chỉ là giấc mơ vô thức, mà là ước mơ cháy bỏng của người chiến sĩ luôn hướng về đất nước, về độc lập dân tộc.

→ Câu thơ vừa thực vừa mộng, vừa hiện tại giam cầm vừa hướng tới tương lai tự do.

– Nghệ thuật tượng trưng, ẩn dụ tinh tế: “sao vàng năm cánh” gợi niềm tin, lý tưởng cách mạng, ánh sáng dẫn đường trong đêm tối lao tù.

2. Phân tích đặc sắc nghệ thuật

– Thể thơ Đường luật ngắn gọn, hàm súc: Bài thơ được viết theo thể tứ tuyệt Đường luật — chỉ bốn câu, mỗi câu bảy chữ, nhưng chứa đựng tư tưởng lớn, tình cảm sâu sắc. Sự cô đọng của thể thơ làm nổi bật ý chí kiên cường và tâm hồn trong sáng của người chiến sĩ cách mạng.

– Ngôn ngữ giản dị, tinh luyện, giàu sức gợi: Từ ngữ mộc mạc (“một canh, hai canh”, “trằn trọc băn khoăn”) nhưng gợi được không khí đêm tù tĩnh lặng và nỗi thao thức nội tâm. Nghệ thuật điệp từ “canh” tạo nhịp điệu chậm, kéo dài, thể hiện sự trằn trọc, đồng thời khắc họa cảm giác đêm dài bất tận trong ngục tối. Chỉ một hình ảnh “sao vàng năm cánh” đã gợi cả Tổ quốc, lý tưởng, niềm tin cách mạng, cho thấy tài khái quát và khả năng biểu tượng tuyệt vời.

– Giọng điệu thơ tự nhiên, nhẹ nhàng mà sâu lắng: Giọng thơ trầm tĩnh, ung dung, toát lên phong thái điềm đạm của một con người tự chủ, không khuất phục trước hoàn cảnh. Sự chuyển giọng tinh tế: từ trăn trở, suy tư ở đầu bài → đến niềm vui, ánh sáng, hy vọng ở cuối bài.

– Hình ảnh giàu tính tượng trưng và gợi cảm: “Sao vàng năm cánh” là hình tượng trung tâm, mang ý nghĩa biểu tượng cho Tổ quốc và cách mạng, cho ánh sáng lý tưởng trong bóng tối tù đày. Sự đối lập giữa “ngục tối” và “ánh sao vàng” làm nổi bật tinh thần lạc quan, ý chí không bị khuất phục.

– Bút pháp hiện thực hòa quyện với cảm hứng lãng mạn: Hiện thực: cảnh tù, đêm dài, người chiến sĩ không ngủ. Lãng mạn: giấc mộng sao vàng rực sáng trong tâm hồn. Hai yếu tố ấy hòa quyện tự nhiên, tạo nên vẻ đẹp vừa hiện thực, vừa bay bổng, đầy chất thép và chất tình.

3. Nhận xét, đánh giá

– Toàn bài thơ là sự chuyển biến tinh tế trong cảm xúc: từ trằn trọc, băn khoăn → đến giấc mộng đẹp, rực sáng niềm tin.  Dù trong ngục tối, tâm hồn Bác vẫn hướng về tự do, ánh sáng, Tổ quốc.

– Qua giấc mộng sao vàng, ta cảm nhận được tấm lòng yêu nước thiết tha, ý chí kiên định, tinh thần lạc quan của Hồ Chí Minh.

– Bài thơ toát lên vẻ đẹp tâm hồn của người chiến sĩ – thi sĩ, ung dung, trong sáng, tin tưởng vào ngày mai chiến thắng; thể hiện sức mạnh tinh thần, niềm tin cách mạng không bao giờ bị giam cầm.  Là minh chứng cho “tinh thần thép và lòng nhân ái” của vị lãnh tụ vĩ đại.

→ Với ngôn ngữ cô đọng, hình ảnh biểu tượng giàu sức gợi, thể thơ tứ tuyệt truyền thống được thổi hồn hiện đại, bài thơ “Không ngủ được” đã thể hiện trọn vẹn vẻ đẹp tâm hồn, phong thái ung dung và niềm tin cách mạng bất diệt của Hồ Chí Minh – nhà thơ, nhà cách mạng vĩ đại. 

III. Kết bài:

– Khẳng định giá trị bài thơ: “Không ngủ được” là một bức tranh nhỏ nhưng sáng rực ý chí và niềm tin của Hồ Chí Minh trong hoàn cảnh tù ngục.

– Liên hệ, mở rộng: Qua bài thơ, ta học được bài học về niềm tin, nghị lực và lý tưởng sống cao đẹp: dù trong nghịch cảnh vẫn hướng về ánh sáng, về Tổ quốc, về con người.

Bài văn tham khảo:

Bài văn 1:

I. Mở bài

Hồ Chí Minh – vị lãnh tụ thiên tài của dân tộc Việt Nam – không chỉ là một nhà cách mạng kiệt xuất mà còn là một nhà thơ lớn, một tâm hồn nghệ sĩ vĩ đại. Thơ của Người là sự kết tinh hài hòa giữa “chất thép” của người chiến sĩ cách mạng với “chất tình” của người thi nhân, thể hiện tâm hồn thanh cao, phong thái ung dung, tinh thần thép và lòng yêu nước sâu nặng.

Không ngủ được là một thi phẩm tiêu biểu trong tập thơ Nhật kí trong tù, một tập nhật kí bằng thơ của Bác trong những ngày bị giam cầm trong nhà tù Tưởng Giới Thạch. Bài thơ ghi lại một đêm trằn trọc của Bác trong ngục tối, nhưng đằng sau giấc ngủ chưa thành lại ẩn chứa một tâm hồn lớn – luôn thao thức vì lý tưởng độc lập dân tộc, vì ánh sáng của tự do và niềm tin vào ngày mai chiến thắng.

II. Thân bài

Trong “Nhật kí trong tù”, mỗi bài thơ là một bức chân dung tinh thần của người chiến sĩ cách mạng giữa chốn lao tù tăm tối. Dù thể xác bị giam hãm, nhưng tâm hồn Bác vẫn tự do, ung dung và chan chứa niềm tin vào lý tưởng. Bài thơ “Không ngủ được” là một minh chứng tiêu biểu cho điều đó. Chỉ bằng bốn câu thơ ngắn gọn, Hồ Chí Minh đã tái hiện một đêm dài trằn trọc trong ngục, nơi mà nỗi thao thức của con người không phải vì khổ đau cá nhân, mà vì vận mệnh của dân tộc, vì lý tưởng độc lập – tự do. Ẩn sau giấc ngủ chưa thành là một tâm hồn lớn luôn hướng về ánh sáng của cách mạng, về niềm tin tất thắng của dân tộc Việt Nam.

Hai câu đầu diễn tả trạng thái trằn trọc, không ngủ được

“Một canh… hai canh… lại ba canh,
Trằn trọc băn khoăn, giấc chẳng thành.”

Chỉ bằng hai câu thơ ngắn gọn, Hồ Chí Minh đã tái hiện một cách sinh động tâm trạng thao thức giữa đêm khuya. Việc sử dụng điệp từ “canh” khiến nhịp thơ trở nên chậm rãi, nặng nề, diễn tả cảm giác đêm dài lê thê, từng giờ từng khắc như kéo dài vô tận. Thời gian trong ngục vốn dĩ tù túng, trôi chậm chạp; trong nỗi thao thức của người tù, nó lại càng dài hơn, nặng nề hơn. Hai từ láy “trằn trọc”, “băn khoăn” gợi lên một tâm trạng suy tư, day dứt – không phải của người tù bất lực than thân, mà là của một con người mang trong lòng những nỗi lo lớn lao, những suy nghĩ sâu xa.

Trong cảnh ngục tù tối tăm, thiếu thốn, khổ cực, người ta dễ rơi vào tuyệt vọng. Nhưng Hồ Chí Minh thì khác. Cái “không ngủ được” của Người không hề mang màu sắc bi lụy hay than vãn. Bác không nói về sự khổ sở của thân thể, mà để người đọc cảm nhận được tâm thế tĩnh tại, bình thản của một con người làm chủ hoàn cảnh. Đêm tù tuy dài, song trong cái tĩnh lặng ấy, ta thấy hiện lên một con người với phong thái ung dung, tự tại, một tâm hồn lớn đang trăn trở vì vận mệnh dân tộc, vì sự nghiệp cách mạng.

Cái tài của Bác là biến điều rất đỗi riêng – “một đêm không ngủ” – thành một tâm trạng mang ý nghĩa phổ quát. Đêm dài của người tù là biểu tượng cho đêm dài nô lệ của dân tộc, còn sự thao thức kia chính là nỗi thao thức của cả một dân tộc khao khát tự do.

Từ không gian tĩnh lặng và u tối của đêm tù, hình ảnh “sao vàng năm cánh” bỗng hiện lên rực sáng trong giấc mộng, mang theo hơi thở của niềm tin và lý tưởng cách mạng. Chính trong khoảnh khắc tưởng như mỏi mệt nhất, tâm hồn Bác lại bay lên, hòa cùng ánh sáng của Tổ quốc. Hai câu thơ khép lại bài “Không ngủ được” không chỉ là giấc mộng bình thường, mà là giấc mộng của một người chiến sĩ vĩ đại – nơi ánh sáng lý tưởng xua tan mọi bóng tối nhà tù:

“Canh bốn, canh năm vừa chợp mắt,
Sao vàng năm cánh mộng hồn quanh.”

Từ thực tại ngột ngạt, u tối của ngục tù, tâm hồn Bác vút lên trong một giấc mộng đầy ánh sáng. “Canh bốn, canh năm” là thời điểm gần sáng – thời khắc chuyển giao giữa đêm tối và bình minh. Cách chọn thời gian ấy mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc: bóng đêm của nhà tù rồi sẽ qua đi, bình minh của tự do, độc lập dân tộc đang dần hé mở.

Khi “vừa chợp mắt”, Bác “mộng thấy sao vàng năm cánh” – một hình ảnh giản dị mà rực rỡ. “Sao vàng năm cánh” chính là biểu tượng thiêng liêng của Tổ quốc, của lá cờ đỏ sao vàng, tượng trưng cho độc lập, cho lý tưởng cách mạng. Hình ảnh ấy xuất hiện trong giấc mơ cho thấy nó đã trở thành hình bóng thường trực trong tâm trí Người – ngay cả trong giấc ngủ, lý tưởng ấy vẫn tỏa sáng, vẫn quấn quýt quanh hồn.

Giấc mộng của Hồ Chí Minh không phải là giấc mộng cá nhân, mà là giấc mơ của cả dân tộc, giấc mơ về một Việt Nam tự do, thống nhất, nhân dân được ấm no, hạnh phúc. Câu thơ cuối vừa mang chất hiện thực (giấc ngủ chập chờn của người tù), vừa thấm đẫm chất lãng mạn (giấc mộng lý tưởng). Giữa đêm đen ngục tối, ánh sao vàng rực sáng như ngọn đuốc soi đường, thể hiện niềm tin vững chắc của người chiến sĩ vào tương lai tất thắng của cách mạng.

Chỉ với bốn câu thơ, Hồ Chí Minh đã khắc họa được một hành trình cảm xúc trọn vẹn: từ hiện thực khổ đau đến giấc mộng đẹp; từ bóng tối đến ánh sáng; từ thao thức đến niềm tin. Bài thơ không chỉ ghi lại một đêm không ngủ của người tù, mà còn là bức chân dung tinh thần của một con người vĩ đại, luôn hướng về lý tưởng cao đẹp trong mọi hoàn cảnh.

Bên cạnh giá trị nội dung sâu sắc, Không ngủ được còn thành công nhờ nghệ thuật biểu hiện độc đáo. Trước hết, bài thơ được viết theo thể tứ tuyệt Đường luật, chỉ gồm bốn câu bảy chữ nhưng hàm chứa ý nghĩa lớn lao. Thể thơ ngắn gọn, cô đọng này rất phù hợp với phong cách thơ Hồ Chí Minh – ít lời mà nhiều ý, giản dị mà thấm thía. Mỗi câu thơ là một lát cắt nhỏ của tâm trạng, nhưng khi kết hợp lại, chúng tạo nên một bức tranh giàu sức gợi.

Ngôn ngữ thơ giản dị, trong sáng, tự nhiên. Bác không dùng những từ ngữ cầu kỳ, mà chỉ với những chữ rất đời thường như “một canh, hai canh”, “trằn trọc, băn khoăn” đã vẽ ra cả không khí đêm tù tĩnh lặng, cô quạnh. Nghệ thuật điệp từ “canh” không chỉ miêu tả thời gian trôi chậm mà còn diễn tả nhịp điệu của nỗi thao thức, làm người đọc cảm nhận rõ chiều dài của đêm, độ sâu của suy tư.

Điểm nhấn rực rỡ nhất trong bài thơ là hình ảnh “sao vàng năm cánh” – một biểu tượng nghệ thuật đặc sắc. Chỉ một hình ảnh thôi mà gợi cả đất nước, dân tộc, lý tưởng cách mạng, ánh sáng của niềm tin. Từ hiện thực khổ đau, Bác vẽ nên một biểu tượng tinh thần rực rỡ, thể hiện tài năng khái quát và khả năng biểu tượng hóa tuyệt vời.

Giọng điệu bài thơ trầm tĩnh, nhẹ nhàng nhưng sâu lắng. Từ nỗi trăn trở ở hai câu đầu đến niềm vui, ánh sáng ở hai câu cuối, giọng thơ chuyển biến tự nhiên, tinh tế. Cảm xúc được kìm nén trong khuôn khổ của thể Đường luật, càng khiến tình cảm thêm cô đọng và sâu xa.

Đặc biệt, bài thơ cho thấy sự hòa quyện giữa bút pháp hiện thực và cảm hứng lãng mạn. Hiện thực là cảnh tù tăm tối, đêm dài thao thức; lãng mạn là giấc mộng sao vàng bừng sáng niềm tin. Hai yếu tố ấy không tách biệt mà hòa làm một, tạo nên vẻ đẹp vừa chân thật, vừa bay bổng – vẻ đẹp của “chất thép” và “chất tình” trong thơ Hồ Chí Minh.

Toàn bài thơ là một sự vận động tinh tế của cảm xúc: bắt đầu bằng nỗi trăn trở, băn khoăn trong cảnh ngục tối, kết thúc bằng một giấc mộng rực sáng niềm tin. Sự chuyển biến ấy không chỉ là quy luật cảm xúc của con người, mà còn là hành trình tư tưởng của người chiến sĩ cách mạng: từ gian khổ đến hi vọng, từ bóng tối đến ánh sáng.

Dù trong tù, Bác vẫn luôn hướng về tự do, về Tổ quốc. Cái “không ngủ được” của Người không vì khổ đau, mà vì lý tưởng, vì trách nhiệm. Hình ảnh “sao vàng năm cánh” chính là biểu tượng của một trái tim luôn đập vì dân tộc, của một niềm tin không bao giờ tắt.

Bài thơ toát lên vẻ đẹp của người chiến sĩ – thi sĩ Hồ Chí Minh: một con người giàu lòng yêu nước, kiên định lý tưởng, lạc quan, ung dung, tự tại trước nghịch cảnh. Càng ở trong tù, tâm hồn Người càng tỏa sáng. Không ngủ được là minh chứng sống động cho “tinh thần thép và lòng nhân ái” của vị lãnh tụ vĩ đại, người mà trong mọi hoàn cảnh vẫn giữ trọn niềm tin yêu đối với con người và cuộc đời.

Về nghệ thuật, bài thơ hội tụ nhiều giá trị đặc sắc: ngôn ngữ cô đọng, hình ảnh biểu tượng giàu sức gợi, thể thơ truyền thống nhưng được thổi vào đó một tinh thần mới – tinh thần của thời đại cách mạng. Sự kết hợp hài hòa giữa cổ điển và hiện đại, giữa hiện thực và lãng mạn, giữa chất thép và chất tình đã tạo nên vẻ đẹp riêng biệt của thơ Hồ Chí Minh.

III. Kết bài

Không ngủ được là một bài thơ ngắn nhưng chứa đựng ý nghĩa lớn. Đó là một bức tranh nhỏ mà sáng rực niềm tin và ý chí của Hồ Chí Minh trong cảnh tù đày. Bài thơ không chỉ cho ta thấy nghị lực phi thường của một con người, mà còn là tấm gương soi chiếu tinh thần dân tộc: dù trong bóng tối vẫn hướng về ánh sáng, dù trong ngục tù vẫn mơ về tự do. Qua bài thơ, mỗi chúng ta học được một bài học sâu sắc về niềm tin, nghị lực và lý tưởng sống cao đẹp. Dù cuộc sống có gian khó đến đâu, chỉ cần giữ vững niềm tin và khát vọng hướng thiện, con người sẽ luôn tìm thấy ánh sáng trong bóng tối. Với Không ngủ được, Hồ Chí Minh không chỉ viết nên một áng thơ, mà còn gửi gắm một thông điệp bất tử về tinh thần Việt Nam – kiên cường, nhân ái, và bất diệt niềm tin.

Bài văn 2:

• Mở bài:

Hồ Chí Minh không chỉ là vị lãnh tụ vĩ đại, người anh hùng giải phóng dân tộc mà còn là một nhà thơ lớn của nền văn học Việt Nam hiện đại. Thơ Bác là sự kết tinh giữa tâm hồn nghệ sĩ và bản lĩnh người chiến sĩ, giữa “chất thép” kiên cường và “chất tình” nhân hậu, giữa hiện thực nghiệt ngã và lý tưởng bay bổng. Nhật kí trong tù – tập thơ được Bác sáng tác trong thời gian bị giam cầm tại các nhà lao của chính quyền Tưởng Giới Thạch (1942–1943) – là minh chứng tiêu biểu cho vẻ đẹp ấy. Trong đó, bài thơ “Không ngủ được” là một thi phẩm đặc sắc, ghi lại một đêm thao thức của người tù cách mạng, nơi giữa bóng tối ngục tù vẫn ánh lên vầng sáng của niềm tin và lý tưởng tự do.

Hai câu đầu – Nỗi thao thức trong đêm tù

“Một canh… hai canh… lại ba canh,
Trằn trọc băn khoăn, giấc chẳng thành.”

Hai câu thơ mở đầu vẽ nên bức tranh đêm tù tĩnh lặng, lạnh lẽo, chất chứa nỗi thao thức của con người cách mạng. Điệp từ “canh” kết hợp với dấu chấm lửng gợi cảm giác thời gian trôi chậm chạp, nặng nề; mỗi canh là một bước chuyển của đêm dài, cũng là một nấc thang của nỗi lo toan chưa dứt. Các từ láy “trằn trọc”, “băn khoăn” không chỉ miêu tả trạng thái mất ngủ mà còn diễn tả nỗi suy tư day dứt, khôn nguôi của một tâm hồn lớn đang đối diện với chính mình.

Nhà tù Tưởng Giới Thạch là nơi ngột ngạt, tăm tối, nhưng trong thơ Bác, ta không thấy tuyệt vọng. Người không than thân, không oán hận, chỉ lặng lẽ ghi lại nhịp đập của con tim giữa bóng đêm. Ẩn sau những thao thức ấy là nỗi lo cho vận mệnh dân tộc, là trăn trở cho con đường giải phóng đất nước.

Như Bác từng viết trong bài Bốn tháng rồi: “Một ngày tù, nghìn thu ở ngoài.” Thời gian trong tù dài lê thê không chỉ vì khổ ải thể xác mà còn bởi tâm hồn luôn hướng về Tổ quốc. Nỗi “không ngủ được” của Bác vì thế là biểu hiện của tình yêu nước sâu sắc, của trách nhiệm lớn lao đối với dân tộc.

Truyền thống yêu nước Việt Nam từng khắc ghi những tấm lòng thao thức vì non sông. Trần Hưng Đạo đã từng “tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa…” (Hịch tướng sĩ), còn Nguyễn Trãi thì: “Những trằn trọc trong cơn mộng mị / Chỉ băn khoăn một nỗi đồ hồi…” (Bình Ngô đại cáo). Tiếp nối truyền thống yêu nước của cha ông, Bác Hồ cũng có nhiều đêm không ngủ như thế. Nhưng có phải những đêm không ngủ của nhà cách mạng Hồ Chí Minh vẫn có những nét mới, những điểm toả sáng hơn? Điều này được thể hiện ở sự vận động của mạch thơ từ “thức” sang “ngủ” đến “mơ” để có một hình ảnh lung linh rực rỡ khép lại bài thơ trong một giấc mơ kì diệu của người tù – thi sĩ – chiến sĩ:

“Canh bốn, canh năm vừa chợp mắt,
Sao vàng năm cánh mộng hồn quanh.”

Nếu hai câu đầu là hiện thực của đêm tù nặng nề, thì hai câu cuối mở ra một thế giới khác – thế giới của ánh sáng, của mơ ước và niềm tin. Cảm xúc bài thơ vận động từ “thức” → “ngủ” → “mơ”, như một hành trình tinh thần vượt qua bóng tối hướng tới ánh bình minh.

Thời điểm “canh bốn, canh năm” là lúc màn đêm sắp tàn, ánh sáng sắp lên – gợi hình ảnh bình minh của dân tộc đang đến gần. Trong khoảnh khắc ấy, Bác “vừa chợp mắt” mà giấc mơ lại tràn ngập hình ảnh “sao vàng năm cánh” – biểu tượng thiêng liêng của Tổ quốc, của lá cờ đỏ cách mạng. Giấc mộng ấy không phải vô thức mà là kết tinh của cả một đời lý tưởng. Dù trong ngục tối, tâm hồn Bác vẫn tự do bay theo ngôi sao vàng – ngôi sao của độc lập, của khát vọng thống nhất và hạnh phúc cho nhân dân.

Nhà thơ Chế Lan Viên từng thấu hiểu niềm mộng ấy khi viết:

“Đêm mơ nước, ngày thấy hình của nước,
Cây cỏ trong chiêm bao xanh sắc biếc quê nhà.”

Và Hoàng Trung Thông cũng đã cảm phục mà cất lời:

“Thân ở trong tù, hồn ở nước,
Bay quanh hồn mộng ánh vàng sao.”

Hai câu thơ cuối của Bác là sự hòa quyện giữa hiện thực và mộng tưởng, giữa bóng tối và ánh sáng. Giấc mơ “sao vàng năm cánh” không chỉ là mộng đẹp mà là tuyên ngôn của niềm tin cách mạng: tin vào thắng lợi tất yếu, tin vào bình minh độc lập đang đến gần. Câu thơ kết tinh chất lãng mạn cách mạng và tinh thần kiên định phi thường của Hồ Chí Minh – người tù mà tâm hồn chưa bao giờ bị giam hãm.

Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt Đường luật, cô đọng mà giàu sức biểu cảm. Ngôn ngữ giản dị, hàm súc, vừa dân dã vừa cổ điển. Nhịp điệu chậm rãi, trầm tĩnh, phù hợp với không khí đêm khuya, tạo nền cho cảm xúc dâng lên ở hai câu cuối. Biểu tượng “sao vàng năm cánh” mang tầm vóc thời đại, thể hiện lý tưởng độc lập và khát vọng tự do của dân tộc. Giọng thơ nhẹ nhàng, tự nhiên mà chứa đựng sức mạnh tinh thần kiên định, ung dung.

Bằng bút pháp kết hợp giữa hiện thực và lãng mạn, tư tưởng và cảm xúc, Hồ Chí Minh đã biến đêm tù khổ ải thành không gian của ánh sáng, biến thao thức thành giấc mộng lớn.

• Kết bài

Không ngủ được là một thi phẩm ngắn gọn nhưng hàm chứa giá trị tinh thần lớn lao. Trong bốn câu thơ ngắn ngủi, Hồ Chí Minh đã khắc họa hình tượng người chiến sĩ cách mạng với tấm lòng yêu nước thiết tha, niềm tin vững bền vào ngày mai độc lập. Bài thơ khép lại trong ánh sáng lung linh của “sao vàng năm cánh” – biểu tượng bất diệt của lý tưởng tự do. Qua đó, ta hiểu thêm vẻ đẹp của tâm hồn Hồ Chí Minh – một con người “ít ngủ” vì dân, vì nước; một thi sĩ biết thắp lên ánh sáng giữa bóng tối, biến gian khổ thành sức mạnh tinh thần. Dù thời gian trôi qua, ánh sao vàng trong thơ Bác vẫn tỏa sáng – như chính Người, mãi là ngôi sao dẫn đường cho dân tộc Việt Nam trên hành trình độc lập và tự do.

Bài văn 3:

Hồ Chí Minh không chỉ là một nhà cách mạng vĩ đại, mà còn là một nhà thơ lớn, gắn bút danh “nhà thơ chiến sĩ”. Thơ của Người thể hiện tinh thần kiên trì, ý chí bất khuất và tình yêu nước thiêu đốt. Trong tập “Nhật ký trong tù”, bài thơ “Không ngủ được” đề cập đến những đêm trắng trọng, thao thức trong tù, nhưng đồng thời cũng cho thấy tâm hồn lãnh tụ, lo âu cho vận nước.

Bài thơ Không ngủ được của chủ tịch Hồ Chí Minh được trích từ tập thơ Nhật ký trong tù của Bác. Tháng 8 năm 1942, dưới danh nghĩa là đại biểu của “Việt Nam độc lập đồng minh hội” Bác lấy tên là “Hồ Chí Minh”. Ngày 27/8 Bác bị Tưởng Giới Thạch bắt vì bị tình nghi là gián điệp. Từ đây, Bác đã trải qua hành trình gian khổ “Quảng Tây giải khắp mười ba huyện/ Mười tám nhà lao đã ở qua”. Chính trong bối cảnh này, tập thơ “Nhật ký trong tù” đã ra đời. Tập thơ ghi lại một chặng đường dài và gian khổ mà Bác đã trải qua trên con đường cứu nước của mình, trong đó có bài Không ngủ được.

Trong ngục tù, dù thân xác phải chịu đựng bao khó khăn, nhưng tinh thần và trái tim người chiến sĩ vẫn không nguôi lo âu cho dân tộc. Bài thơ thể hiện tình yêu đất nước, yêu dân tộc của chủ tịch Hồ Chí Minh, dù ở trong tù nhưng Người vẫn luôn trăn trở về tình hình đất nước. Đồng thời qua đó thể hiện niềm tin vào sự chiến thắng của Cách mạng, vào sự trường tồn của vận nước.

Nguyên văn bài thơ:

Nhất canh, nhị canh, hựu tam canh,
Triển chuyển, bồi hồi, thuỵ bất thành;
Tứ, ngũ canh thì tài hợp nhãn,
Mộng hồn hoàn nhiễu ngũ tiêm tinh. 

dịch:

Một canh… hai canh… lại ba canh,
Trằn trọc băn khoăn, giấc chẳng thành;
Canh bốn, canh năm vừa chợp mắt,
Sao vàng năm cánh mộng hồn quanh.

(Nam Trân dịch)

Hai câu thơ đã thể hiện rõ tâm trạng thao thức, bất an, trằn trọc của Bác:

Một canh… hai canh… lại ba canh,
Trằn trọc băn khoăn, giấc chẳng thành;

Cách đếm thời gian “một canh… hai canh… lại ba canh” gây cảm giác đêm dài đằng đẳng, thể hiện rõ nỗi thao thức của con người không tạm thời cho bản thân. Bác lặng lẽ đếm thời gian trôi qua một cách nặng nề, chậm chạp giữa không gian hôi hám, chật hẹp, tối tăm của nhà tù. Dấu chấm lửng làm tăng thêm cảm giác đó. Đã hết ba phần năm của một đêm rồi mà Người vẫn: “Trằn trọc băn khoăn giấc chẳng thành”. Động từ “trắn trọc”, “băn khoăn”nhấn mạnh tâm trạng bất định, lo lắng.

Câu thơ như lời tâm sự của Bác, người không chỉ mất ngủ vì hoàn cảnh tù đày, mà còn vì tâm hồn luôn trăn trở cho quê hương, đất nước.

Đúng như trong bài Bốn tháng rồi, bác có viết: “Một ngày tù, nghìn thu ở ngoài”. Những đêm trong tù như dài đằng đẵng. Đêm càng dài hơn khi người tù không ngủ được vì nỗi nhớ nước, thương nhà, lo lắng cho vận mệnh của dân tộc.

Nhớ nước mà không ngủ được cũng là điều thường thấy ở các bậc vĩ nhân trong lịch sử. Trần Hưng Đạo cũng đã từng “tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa…” (Hịch tướng sĩ), còn Nguyễn Trãi thì: “Những trằn trọc trong cơn mộng mị / Chỉ băn khoăn một nỗi đồ hồi…” (Bình Ngô đại cáo).

Tiếp nối truyền thống yêu nước của cha ông, Bác Hồ cũng có nhiều đêm không ngủ như thế. Nhưng có phải những đêm không ngủ của nhà cách mạng Hồ Chí Minh vẫn có những nét mới, những điểm toả sáng hơn? Điều này được thể hiện ở sự vận động của mạch thơ từ “thức” sang “ngủ” đến “mơ” để có một hình ảnh lung linh rực rỡ khép lại bài thơ trong một giấc mơ kì diệu của người tù – thi sĩ – chiến sĩ:

Canh bốn, canh năm vừa chợp mắt,
Sao vàng năm cánh mộng hồn quanh.

Hình ảnh “sao vàng năm cánh” mang ý nghĩa biểu tượng, tượng trưng cho quốc kỳ Việt Nam tự do, cho lý tưởng độc lập mà Bác và toàn thể dân tộc đang hướng tới. Người vẫn nuôi dưỡng hi vọng, đặt niềm tin vào tương lai dân tộc, dù trong hoàn cảnh ngục tù không gian nan.

Bài thơ “Không ngủ được” tuy ngắn gọn nhưng đã thể hiện sâu sắc tâm hồn cao đẹp của Hồ Chí Minh. Đó là nỗi thao thức về quê hương, về độc lập, và cũng là niềm tin vào tương lai tươi sáng. Bài thơ không chỉ là từ tâm của Bác, mà còn là tiếng lòng của cả dân tộc Việt Nam trong những ngày đấu tranh giành độc lập.

Với lời thơ, hình ảnh thơ tự nhiên, bình dị, gần gũi; ngôn ngữ không hoa mĩ, cầu kì, dễ hiểu; thể thơ thất ngôn tứ tuyệt ngắn gọc, xúc tích; kết hợp bút pháp cổ điển và hiện đại một cách khéo léo nhuần nhị, bài thơ thể hiện tâm trạng thao thức, trăn trở của Bác trong ngục tối về tình hình đất nước, về cuộc đấu tranh của dân tộc thoát khỏi sự xâm lược của giặc ngoại xâm. Đồng thời cũng thể hiện niềm tin của Bác về sự thắng lợi của Cách mạng trong tương lai.